Amldduwiaeth

Amldduwiaeth

Enghraifft o'r canlynol	cred crefyddol
Math	theistiaeth
Y gwrthwyneb	undduwiaeth
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Amldduwiaeth yw addoli neu'r gred mewn duwiau lluosog, sydd fel arfer yn cael eu cydosod yn bantheon o dduwiau a duwiesau, ynghyd â'u sectau a'u defodau crefyddol eu hunain. Math o theistiaeth yw amldduwiaeth. Mae'n cyferbynnu ag undduwiaeth, y gred mewn un Duw. Yn aml mae mytholeg ynghlwm a'r duwiau, yn eu portreadu gyda chymeriadau a phriodoleddau gwahanol. Mewn rhai ffurfiau o amldduwiaeth, credir fod y duwiau a'r duwiesau i gyd yn wahanol agweddau ar un bod dwyfol.

Mewn crefyddau sy'n derbyn amldduwiaeth, gall y gwahanol dduwiau a duwiesau fod yn gynrychioliadau o rymoedd natur neu egwyddorion hynafiaethol, yn angylion, neu'n seintiau; gellir eu gweld naill ai'n annibynnol neu fel agweddau neu'n deillio o dduw'r creawdwr neu'n drosgynnol egwyddorol absoliwt (undduwiaeth), a oedd yn amlygu mewnfodaeth o ran natur (diwinyddiaeth panentheistig a pantheistic). Nid yw polytheistiaid bob amser yn addoli'r holl dduwiau yn gyfartal; gallant fod yn henotheistiaid, yn arbenigo mewn addoli un duwdod arbennig, neu gathenotheistiaid, yn addoli gwahanol dduwiau ar adegau gwahanol.

Un enghraifft hanesyddol o amldduwiaeth yw Crefydd yr Hen Aifft, lle'r oedd nifer fawr o dduwiau a duwiesau, rhai yn cymryd ffurfiau dynol ac eraill ffurfiau anifeiliaid. Rhai o'r prif dduwiau oedd Amon, Ra, Ptah, Isis ac Osiris. Ceir nifer fawr o dduwiau a duwiesau hefyd yng nghrefydd y Groegiaid, a chrefydd debyg y Rhufeiniaid; roedd gan y Celtiaid hefyd nifer fawr o dduwiau.

Yn aml, ceir yr un math o dduw neu dduwies yn ymddangos mewn traddodiadau gwahanol: Duw'r awyr, Duw marwolaeth, Mam-dduwies, Duwies cariad, Creawdwr-dduw.

Ymhlith crefyddau modern, Hindŵaeth yw'r enghraifft amlycaf o amldduwiaeth. Ystyrir bod y duwiau a duwiesau i gyd yn agweddau ar yr hanfod dwyfol Brahman. Ceir rhai ysgolion mewn Hindŵaeth sy'n addoli un duw un unig, er enghraifft Vishnu neu Shiva, er heb wadu bodolaeth y gweddill. Coleddir undduwiaeth gan grefyddau megis Iddewiaeth, Cristnogaeth ac Islam. Yn ôl y Qur'an, shirk (amldduwiaeth) yw'r pechod mwyaf.

Amldduwiaeth oedd y ffurf nodweddiadol ar grefydd cyn datblygiad a lledaeniad crefyddau Abrahamaidd sef Cristnogaeth ac Islam,^[1] sy'n gorfodi undduwiaeth. Amldduwiaeth oedd y ffurf Geltaidd o grefydd (gw. Crefydd Geltaidd).

Mae wedi'i ddogfennu'n dda trwy gydol hanes, o'r cynhanes a chofnodion cynharaf crefydd yr Hen Aifft a chrefydd y Mesopotamaidd Hynafol i'r crefyddau a oedd yn gyffredin yn ystod hynafiaethau Clasurol, megis yr hen grefydd Roegaidd a'r hen grefydd Rufeinig, ac mewn crefyddau ethnig megis Germanaidd, Slafaidd, a Paganiaeth Baltig, y grefydd Geltaidd a chrefyddau Brodorol America.

Ymhlith y crefyddau amldduwiol nodedig a arferir heddiw mae Taoaeth, Sheniaeth neu grefydd werin Tsieineaidd, Shinto Japaneaidd, Santería, y rhan fwyaf o grefyddau Affricanaidd Traddodiadol,^[2] crefyddau neopagan amrywiol ee Wica, a rhai mathau o Hindŵaeth.

Er bod Hindŵaeth yn gynhenid amldduwiol, ni ellir ei chategoreiddio'n gyfan gwbl fel un ai pantheistig neu henotheistig, gan fod rhai Hindŵiaid yn ystyried eu hunain yn bantheistiaid ac eraill yn ystyried eu hunain yn henotheistiaid. Mae'r ddau'n gydnaws â thestunau Hindŵaidd, ac mae'r ffordd gywir o ymarfer Hindŵaeth yn destun dadl barhaus. Mae Ysgol Hindŵaeth Vedanta yn ymarfer fersiwn pantheistig o'r grefydd, gan ddal mai Brahman yw achos popeth a'r bydysawd ei hun yw amlygiad o Brahman.

1. ↑ "Tafsir Ibn Kathir - 6:161 - english". quran.com. Cyrchwyd 2021-04-28.
2. ↑ Kimmerle, Heinz (2006-04-11). "The world of spirits and the respect for nature: towards a new appreciation of animism" (yn en-US). The Journal for Transdisciplinary Research in Southern Africa 2 (2): 15. doi:10.4102/td.v2i2.277. ISSN 2415-2005.