Amsterdam

Amsterdam
Arwyddair	Heldhaftig, Vastberaden, Barmhartig
Math	dinas, man gyda statws tref, dinas fawr, dinas â phorthladd, llefydd gyda phoblogaeth dynol yn yr Iseldiroedd, cycling city, y ddinas fwyaf, national capital
Enwyd ar ôl	Afon Amstel
Poblogaeth	921,468
Sefydlwyd	1300 ;
Pennaeth llywodraeth	Femke Halsema
Cylchfa amser	UTC+01:00, CET, UTC+2
Gefeilldref/i	Varna, Alger, Athen, Bogotá, Brasília, Istanbul, Jakarta, Kyiv, Managua, Manceinion, Montréal, Moscfa, Nicosia, Beijing, Recife, Riga, Sarajevo, Willemstad, Beira, Rio de Janeiro, Cali, Ramallah, Llundain
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Amstelland
Sir	Amsterdam
Gwlad	Yr Iseldiroedd
Arwynebedd	219 km²
Uwch y môr	−2 metr
Gerllaw	Afon Amstel, IJ, IJmeer
Cyfesurynnau	52.37°N 4.88°E
Cod post	1000–1098, 1100–1109
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Maer Amsterdam
Pennaeth y Llywodraeth	Femke Halsema
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas a dinas fwyaf yr Iseldiroedd yw Amsterdam ( ynganiad ). Saif ar lan Afon Amstel yn nhalaith (provincie) Noord-Holland. Roedd poblogaeth Amsterdam, yn y cyfrifiad diwethaf, oddeutu 921,468 (Ionawr 2023)^[1]. Mae'r ardal fetropolitanaidd tua'r 6ed mwyaf yn Ewrop, gyda phoblogaeth o tua 2.5 miliwn. Cyfeirir at Amsterdam fel "Fenis y Gogledd", a briodolir gan y nifer fawr o gamlesi a gofrestwryd fel Safle Treftadaeth y Byd gan UNESCO.^[2]^[3]

Er mai prifddinas "brenhinol" yr Iseldiroedd yw Amsterdam, nid hi fu canolfan y llywodraeth erioed. Lleolir canolfan y llywodraeth, y senedd a thrigfan y frenhines i gyd yn ninas Den Haag. Nid yw Amsterdam yn brifddinas o'i thalaith ei hun ychwaith: prifddinas Gogledd Holland yw Haarlem.

Daw enw'r ddinas o argae Amstelle (yn Saesneg: Amstel Dam) sy'n esbonio tarddiad y ddinas; argae ar afon Amstel lle mae Sgwâr Dam wedi'i lleoli heddiw.^[4]^[5] Sefydlwyd pentref bychan yno yn ystod y 12g a ddatblygodd yn un o borthladdoedd pwysicaf y byd yn ystod yr Oes Aur Iseldireg, o ganlyniad i'w datblygiad masnachol arloesol. Yn ystod y cyfnod hwnnw, ystyriwyd y ddinas yn ganolfan flaenllaw ar gyfer masnach a deiamwntiau. Ehangodd y ddinas yn ystod y 19eg a'r 20g, wrth i gymdogaethau maesdrefi newydd gael eu sefydlu. Daliodd y teulu Van Amstel, a gofnodir mewn dogfennau o'r enw hwn er 1019, stiwardiaeth yr ardal am ganrifoedd. Yn ddiweddarach, gwasanaethodd y teulu hefyd o dan iarll yr Iseldiroedd.

Amsterdam yw canolbwynt ariannol a diwylliannol yr Iseldiroedd. Lleolir nifer o sefydliadau Iseldireg mawrion yno ac mae 7 o 500 o gwmnïau mwyaf y byd wedi'u sefydlu yn y ddinas e Philips, AkzoNobel, Booking.com, TomTom, ac ING.^[6]. Lleolir Cyfnewidfa Stoc Amsterdam, sy'n rhan o Euronext, yng nghanol y ddinas. Daw 4.2 miliwn o dwristiaid bob blwyddyn i weld atyniadau'r ddinas, sy'n cynnwys ei chamlesi hanesyddol, y Rijksmuseum, Amgueddfa Van Gogh, Tŷ Anne Frank, yr ardal golau coch a'r siopau coffi canabis.

↑ "Bevolkingsontwikkeling; regio per maand". Cyrchwyd 23 Mai 2023.
↑ "Randstad2040; Facts & Figures (p.26)" (yn Iseldireg). VROM. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2013.
↑ "Ranstad Monitor 2017" (PDF). Ragio Ranstad.
↑ "Plaatsnamen en hun betekenis". www.volkoomen.nl. Cyrchwyd 2021-02-21.
↑ "Amsterdam 200 jaar ouder dan aangenomen" (yn Iseldireg). Nu.nl. 22 Hydref 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Hydref 2008. Cyrchwyd 22 Hydref 2008.
↑ Forbes.com, Forbes Global 2000 Largest Companies – Dutch rankings.

[wikidata-5944b49592a08b7151523fefdb7e54ddb9bfb24e-v7-1] "Bevolkingsontwikkeling; regio per maand". Cyrchwyd 23 Mai 2023.

[R2040-2] "Randstad2040; Facts & Figures (p.26)" (yn Iseldireg). VROM. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2013.

[3] "Ranstad Monitor 2017" (PDF). Ragio Ranstad.

[:6-4] "Plaatsnamen en hun betekenis". www.volkoomen.nl. Cyrchwyd 2021-02-21.

[5] "Amsterdam 200 jaar ouder dan aangenomen" (yn Iseldireg). Nu.nl. 22 Hydref 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 Hydref 2008. Cyrchwyd 22 Hydref 2008.

[6] Forbes.com, Forbes Global 2000 Largest Companies – Dutch rankings.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]