Baghdad

Baghdad

Math	dinas fawr, y ddinas fwyaf
LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Bagdad.wav
Poblogaeth	8,126,755
Sefydlwyd	762
Pennaeth llywodraeth	Manhal Al habbobi
Cylchfa amser	UTC+03:00
Gefeilldref/i	Amman, Beirut, Cairo, Damascus, Sana'a, Tehran, Jeddah, Concord, Massachusetts, Rabat, Pavlodar, P'yŏngyang, Dubai
Daearyddiaeth
Sir	Baghdad Governorate, Kingdom of Iraq, Mandatory Iraq, Baghdad Vilayet, Baghdad Eyalet
Gwlad	Irac
Arwynebedd	673 km²
Uwch y môr	34 metr
Gerllaw	Afon Tigris
Cyfesurynnau	33.3153°N 44.3661°E
Cod post	10001–10090
Pennaeth y Llywodraeth	Manhal Al habbobi
Sefydlwydwyd gan	Al-Mansur
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas a dinas fwyaf Irac yw Baghdad (ynganiad:  Baghdad ). Mae hi'n sefyll ar lannau Afon Tigris yng nghanolbarth y wlad. Mae poblogaeth Baghdad oddeutu 8,126,755 (2018)^[1] ac mae ganddi arwynebedd o 673 cilometr sgwâr. Gorwedd y ddinas ger adfeilion y ddinas Akkadiaidd a hynafol Babilon a phrifddinas hynafol Iran yn Ctesiphon, Baghdad yn yr 8g a daeth yn brifddinas yr Abassiaid. O fewn dim, esblygodd Baghdad yn ganolfan ddiwylliannol, fasnachol a deallusol sylweddol yn y Byd Mwslemaidd. Roedd hyn, yn ogystal â bod yn gartref i sawl sefydliad academaidd allweddol, gan gynnwys Bayt al-Ḥikmah (y "Tŷ Doethineb"), yn ogystal â chynnal amgylchedd aml-ethnig ac aml-greiddiol, wedi ennill enw da ledled y byd fel y "Ganolfan Ddysg".

Baghdad oedd y ddinas fwyaf yn y byd am y rhan fwyaf o oes yr Abassiaid, yn ystod yr Oes Aur Islamaidd, a ddaeth i'w anterth pan oedd yno boblogaeth o fwy na miliwn.^[2] Dinistriwyd y ddinas i raddau helaeth yn nwylo Ymerodraeth y Mongol ym 1258, gan arwain at ddirywiad a fyddai’n aros trwy ganrifoedd lawer oherwydd plaau mynych a llawer o ymerodraethau olynol. Gyda chydnabyddiaeth Irac fel gwladwriaeth annibynnol (a adnabyddwyd fel 'Mandad Prydain ym Mesopotamia' ) ym 1932, adenillodd Baghdad rywfaint o'i amlygrwydd blaenorol, yn raddol fel canolfan sylweddol o ddiwylliant Arabaidd, gyda phoblogaeth o tua 6 neu 7 miliwn.^[3][4]

Yn y cyfnod modern, difrodwyd y ddinas yn ddifrifol, yn fwyaf diweddar oherwydd goresgyniad Irac dan arweiniad yr Unol Daleithiau yn 2003, a'r Rhyfel Irac dilynol a barhaodd tan fis Rhagfyr 2011. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, mae'r ddinas wedi gweld llawer o wrthryfela, ffrwydro ac ymosodiadau. Mae hyn i gyd wedi arwain at golled sylweddol o fywydau a threftadaeth ddiwylliannol ac arteffactau hanesyddol. O 2018 ymalen, rhestrwyd Baghdad fel un o'r lleoedd lleiaf croesawgar i fyw ynddo, wedi'i raddio gan Mercer fel y ddinas fawr waethaf y byd o ran ansawdd bywyd.^[5]

1. ↑ https://cosit.gov.iq/documents/population/projection/projection2015-2018.pdf. dyddiad cyrchiad: 18 Tachwedd 2023.
2. ↑ Largest Cities Through History; Geography.about.co; 6 Ebrill 2011; adalwyd 19 Mehefin 2011; gweler hefyd archif archive-date=27 Mai 2005
3. ↑ Amcangyfrifir fod cyfanswm y boblogaeth yn amrywio'n sylweddol. Amcangyfrifodd Llyfr Ffeithiau'r Byd CIA fod poblogaeth 2020 Baghdad yn 7,144,000.
4. ↑ "Middle East :: Iraq". CIA World Factbook. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 10 Ionawr 2021. Cyrchwyd 16 Mai 2020.
5. ↑ Vienna unbeatable as world's most liveable city, Baghdad still worst Archifwyd 9 November 2020^{[Date mismatch]} yn y Peiriant Wayback.. Reuters. Adalwyd 14 Chwefror 2019.