Cyfansoddyn cemegol

Cyfansoddyn cemegol
Enghraifft o'r canlynol	grwp neu ddosbarth o sylweddau cemegol, meta-ddosbarth o'r radd flaenaf
Math	sylwedd pur, cydran gemegol
Yn cynnwys	atom, bondio cemegol
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae cyfansoddyn cemegol yn sylwedd sy'n cynnwys llawer o foleciwlau unfath (neu endidau moleciwlaidd) sy'n cynnwys atomau o fwy nag un elfen sy'n cael eu dal at ei gilydd gan fondiau cemegol. Felly, nid yw moleciwl sy'n cynnwys atomau o un elfen yn unig yn gyfansoddyn.

Mae dŵr pur (H₂O) yn enghraifft o gyfansoddyn. Mae'r model yma o'r moleciwl yn dangos y berthynas rhwng hydrogen (gwyn) ac un rhan o ocsigen (coch)

Ceir pedwar math o gyfansoddion, yn dibynnu ar sut mae'r atomau'n cael eu dal gyda'i gilydd:

moleciwlau sy'n cael eu dal at ei gilydd gan fondiau cofalent
cyfansoddion ïonig sy'n cael eu dal at ei gilydd gan fondiau ïonig
cyfansoddion rhyngfetalaidd sy'n cael eu dal at ei gilydd gan fondiau metalaidd
rhai cymhlygion (complexes) sy'n cael eu dal at ei gilydd gan fondiau cofalent cyfesurynnol .

Mae fformiwla gemegol yn pennu nifer yr atomau o bob elfen mewn moleciwl cyfansawdd, gan ddefnyddio'r talfyriadau safonol ar gyfer yr elfennau cemegol a thanysgrifiadau rhifiadol. Er enghraifft, mae gan foleciwl dŵr fformiwla H ₂ O sy'n nodi dau atom hydrogen wedi'u bondio i un atom o ocsigen. Mae gan lawer o gyfansoddion cemegol ddynodwr rhif CAS unigryw wedi'i neilltuo gan y Chemical Abstracts Service. Yn fyd-eang, mae mwy na 350,000 o gyfansoddion cemegol (gan gynnwys cymysgeddau o gemegau) wedi'u cofrestru i'w cynhyrchu a'u defnyddio.^[1]

Gellir trosi cyfansoddyn i sylwedd cemegol gwahanol trwy ryngweithio ag ail sylwedd trwy adwaith cemegol. Yn y broses hon, gall bondiau rhwng atomau gael eu torri yn y naill neu'r llall neu'r ddau o'r sylweddau sy'n rhyngweithio, a gall bondiau newydd ffurfio.

↑ Wang, Zhanyun; Walker, Glen W.; Muir, Derek C. G.; Nagatani-Yoshida, Kakuko (2020-01-22). "Toward a Global Understanding of Chemical Pollution: A First Comprehensive Analysis of National and Regional Chemical Inventories". Environmental Science & Technology 54 (5): 2575–2584. Bibcode 2020EnST...54.2575W. doi:10.1021/acs.est.9b06379. PMID 31968937.

[1] Wang, Zhanyun; Walker, Glen W.; Muir, Derek C. G.; Nagatani-Yoshida, Kakuko (2020-01-22). "Toward a Global Understanding of Chemical Pollution: A First Comprehensive Analysis of National and Regional Chemical Inventories". Environmental Science & Technology 54 (5): 2575–2584. Bibcode 2020EnST...54.2575W. doi:10.1021/acs.est.9b06379. PMID 31968937.

[1]