De Corea

De Corea

대한민국 (Coreeg) Daehan Minguk
Baner
Arwyddair	홍익인간(弘益人間): 널리 인간을 이롭게 하라
Math	gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth gyfansoddiadol, gwlad
Prifddinas	Seoul
Poblogaeth	51,466,201
Sefydlwyd	15 Awst 1948 (Byddin yr Unol Daleithiau yn Corea (1945-50), Llywodraeth dros dro Gweriniaeth Corea)
Anthem	Aegukga
Pennaeth llywodraeth	Yoon Suk Yeol
Cylchfa amser	Amser Safonol Corea, UTC+09:00, Asia/Seoul
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Coreeg, Korean Sign Language
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Dwyrain Asia, MIKTA
Gwlad	De Corea
Arwynebedd	100,295 ±1 km²
Gerllaw	Y Môr Melyn, Môr y De, Môr Japan, Môr Dwyrain Tsieina
Yn ffinio gyda	Gogledd Corea, Gweriniaeth Pobl Tsieina, Japan
Cyfesurynnau	36°N 128°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth De Corea
Corff deddfwriaethol	Y Cynulliad Cenedlaethol
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd De Corea
Pennaeth y wladwriaeth	Yoon Suk Yeol
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd De Corea
Pennaeth y Llywodraeth	Yoon Suk Yeol
Crefydd/Enwad	Protestaniaeth, Bwdhaeth, Catholigiaeth
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$1,810,956 million, $1,665,246 million
Arian	won, Korean mun
Cyfartaledd plant	1.09
Mynegai Datblygiad Dynol	0.925
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yn nwyrain Asia yw Gweriniaeth Corea neu De Corea, wedi'i lleoli ar hanner deheuol Penrhyn Corea. Mae ganddi ffin tir â Gogledd Corea. Mae tua 25 miliwn o bobl, hanner poblogaeth o 51 miliwn y wlad yn byw o fewn ardal Seoul, prifddinas a dinas fwyaf y wlad.

Roedd pobl yn byw ym Mhenrhyn Corea mor gynnar â'r cyfnod Paleolithig Isaf (Hen Oes y Cerrig Isaf). Nodwyd ei deyrnas gyntaf ( sef y Gojoseon) yng nghofnodion Tsieineaidd yn gynnar yn y 7g CC. Yn dilyn uno Tair Teyrnas Corea yn Silla a Balhae ar ddiwedd y 7g, rheolwyd Corea gan linach Goryeo (918–1392) a llinach Joseon (1392-1897). Atodwyd Ymerodraeth Corea olynol yn 1910 i Ymerodraeth Japan. Daeth rheolaeth Japan yng Nghorea i ben yn dilyn yr ildiad yn yr Ail Ryfel Byd, ac ar ôl hynny rhannwyd Corea yn ddau barth ; parth gogleddol a feddiannwyd gan yr Undeb Sofietaidd a pharth deheuol a feddiannwyd gan yr Unol Daleithiau . Ar ôl i'r trafodaethau ar ailuno fethu, daeth yr olaf yn Weriniaeth Corea ym mis Awst 1948 tra daeth y cyntaf yn Ogledd Corea.

Ym 1950, ymladdwyd Rhyfel Corea, a welodd ymyrraeth helaeth gan y Cenhedloedd Unedig (drwy'r Unol Daleithiau) a oedd yn cefnogi'r De, tra derbyniodd y Gogledd gefnogaeth gan Tsieina a chan yr Undeb Sofietaidd. Ar ôl diwedd y rhyfel ym 1953, dechreuodd economi’r wlad godi, a chafwyd y cynnydd cyflymaf mewn cynnyrch mewnwladol crynswth (CMC) ar gyfartaledd yn y byd rhwng 1980 a 1990. Arweiniodd Brwydr June at ddiwedd rheolaeth awdurdodaidd ym 1987 ac erbyn hynny roedd y wlad yn cael ei hystyried ymhlith y democratiaethau mwyaf datblygedig yn Asia, gyda'r lefel uchaf o ryddid i'r wasg. Fodd bynnag, mae llygredd a sgandalau gwleidyddol wedi cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf; mae pob un o’r pedwar cyn-lywydd byw yn Ne Corea wedi’u dedfrydu i’r carchar am amrywiol droseddau yn amrywio o gam-drin awdurdod i lwgrwobrwyo ac ysbeilio.^[6]

Mae De Corea yn wlad ddatblygedig ac fe'i graddolwyd fel y seithfed wlad uchaf ar y Mynegai Datblygiad Dynol (HDI) yn rhanbarth Asia ac Ynysoedd y De. Mae ei heconomi wedi'i graddio fel y degfed fwyaf yn y byd yn ôl CMC enwol. Mae ei ddinasyddion yn mwynhau un o fandiau mwyaf llydan y rhyngrwyd Rhyngrwyd (a'r cyflymaf) yn y byd a'r rhwydwaith rheilffyrdd cyflymaf hefyd. Y wlad yw'r 5ed allforiwr mwyaf y byd a'r wythfed mewnforiwr mwyaf. De Corea oedd 7fed allyrrydd mwyaf o garbon yn y byd a'r 5ed allyrrydd mwyaf y pen.

Drwy'r 21g, mae De Corea wedi bod yn enwog am ei diwylliant pop dylanwadol, yn enwedig mewn cerddoriaeth K-pop, dramâu teledu a sinema, ffenomen y cyfeirir ati fel Wave Corea.^{[7][8][9][10]} Mae'n aelod o Bwyllgor Cymorth Datblygu'r OECD, y G20, a Chlwb Paris.

1. ↑ "South Korea's troubling history of jailing ex-presidents". AEI. 9 Hydref 2018.
2. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). "Former South Korean president sentenced to prison | DW | 30 Tachwedd 2020". DW.COM (yn Saesneg). Cyrchwyd 10 Chwefror 2021.
3. ↑ "Ex-President Roh Tae-woo to Pay Remainder of Massive Fine". The Chosunilbo (yn Saesneg). 22 Awst 2013. Cyrchwyd 27 Hydref 2019.
4. ↑ "South Korea : President's impeachment on a background of political scandal". Perspective Monde (yn Ffrangeg). Université de Sherbrooke. 7 Chwefror 2017.
5. ↑ "South Korea ex-leader jailed for 15 years". BBC News. 5 Hydref 2018.
6. ↑ ^{[1][2][3][4][5]}
7. ↑ Yong Jin, Dal (2011). "Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry". International Institute Journal 2 (1). https://quod.lib.umich.edu/i/iij/11645653.0002.102/--hallyu-20-the-new-korean-wave-in-the-creative-industry?rgn=main;view=fulltext.
8. ↑ CNN, Lara Farrar for. "'Korean Wave' of pop culture sweeps across Asia" (yn Saesneg).
9. ↑ "The Global Impact of South Korean Popular Culture: Hallyu Unbound ed. by Valentina Marinescu" (yn en). ResearchGate. https://www.researchgate.net/publication/293479051.
10. ↑ Kim, Harry (2 Chwefror 2016). "Surfing the Korean Wave: How K-pop is taking over the world | The McGill Tribune". The McGill Tribune. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 Tachwedd 2018. Cyrchwyd 31 Mai 2019.