Delhi

Delhi

Math	mega-ddinas, metropolis, y ddinas fwyaf, national capital
Poblogaeth	26,495,000
Sefydlwyd	500s CC
Pennaeth llywodraeth	Shelly Oberoi
Cylchfa amser	UTC+05:30
Gefeilldref/i	Chicago, Moscfa, Tokyo, Kuala Lumpur, Seoul, Ulan Bator, Karachi, Fukuoka, Yerevan, Beijing, Llundain
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Indo-Gangetic Plain, Yamuna-Ganga Doab
Sir	National Capital Territory of Delhi
Gwlad	India
Arwynebedd	1,397.3 km²
Uwch y môr	200 ±1 metr
Cyfesurynnau	28.7°N 77.2°E
Cod post	110000–110999
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Mayor of Delhi
Pennaeth y Llywodraeth	Shelly Oberoi
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweler hefyd: Delhi (gwahaniaethu)

Ardal fetropolitaidd yng ngogledd India yw Delhi, yn swyddogol Tiriogaeth y Brifddinas Genedlaethol (NCT), sydd hefyd yn 'diriogaeth undeb India' sy'n cynnwys Delhi Newydd, prifddinas India, Hen Ddelhi, a'u maestrefi.^[1] Mae arwynebedd yr NCT yn 1,484 cilomedr sgwâr (573 metr sgwâr). Lleolir Delhi ar lannau Afon Yamuna rhwng talaith Uttar Pradesh i'r dwyrain a thalaith Haryana ar y tair ochr arall. Mae ganddi boblogaeth o tua 26,495,000 (2016)^[2].^[3] Bellach ystyrir bod ardal drefol Delhi yn ymestyn y tu hwnt i ffiniau NCT, ac yn cynnwys dinasoedd-lloeren cyfagos Ghaziabad, Faridabad, Gurgaon a Noida mewn ardal o'r enw'r Brifddinas-Ranbarth Cenedlaethol (NCR), gan ei gwneud yn ardal drefol ail-fwyaf y byd (yn 2021) yn ôl y Cenhedloedd Unedig.^[4]

Delhi yw'r ddinas ail gyfoethocaf yn India ar ôl Mumbai ac mae'n gartref i 18 biliwnydd a 23,000 miliwnydd.^[5] Delhi yw'r pumed talaith a thiriogaethau undeb yn India, o ran mynegai datblygiad dynol, ac mae ganddi’r CMC y pen (neu 'GDP per capita') ail uchaf yn India.^[6]

Mae hi o arwyddocâd hanesyddol mawr fel dinas fasnachol, o ran trafnidiaeth ac yn ddiwylliannol, yn ogystal â bod yn ganolfan wleidyddol India.^[7] Mae Delhi yn un o'r dinasoedd hynaf yn y byd, ac mae pobl wedi byw yno'n barhaus ers y 6g CC.^[8] Trwy'r rhan fwyaf o'i hanes, mae Delhi wedi gwasanaethu fel prifddinas amryw o deyrnasoedd ac ymerodraethau, yn fwyaf arbennig y Pandavas, Swltaniaeth Delhi a'r Ymerodraeth Mughal. Mae'r ddinas wedi cael ei chipio, ei llorio a'i hailadeiladu sawl gwaith, yn enwedig yn ystod y cyfnod canoloesol, ac mae Delhi fodern yn glwstwr o nifer o ddinasoedd sydd wedi'u gwasgaru ar draws y rhanbarth metropolitan. Am ganrifoedd lawer mae Delhi wedi bod yn brif ganolfan fasnachol yng ngogledd India, ac ar ôl 1990au mae wedi dod i'r amlwg fel canolfan bwysig yn y rhwydwaith corfforaethol ac ariannol rhyngwladol.^[9]

Fel 'tiriogaeth undeb', caiff ei rheoli'n ffederal gan Lywodraeth ganol India. Mae gweinyddiaeth wleidyddol NCT Delhi heddiw'n debyg i wladwriaeth India, gyda'i deddfwrfa ei hun, yr uchel lys a chyngor gweithredol gweinidogion dan arweiniad Prif Weinidog. Gweinyddir Delhi Newydd ar y cyd gan lywodraeth ffederal India a llywodraeth leol Delhi, ac mae'n gwasanaethu fel prifddinas y genedl yn ogystal â NCT Delhi. Cynhaliodd Delhi y Gemau Asiaidd cyntaf 1951, Gemau Asiaidd 1982, Uwchgynhadledd NAM 1983, Cwpan y Byd Hoci Dynion 2010, Gemau'r Gymanwlad 2010, Uwchgynhadledd BRICS 2012 ac roedd yn un o brif ddinasoedd cynnal Cwpan y Byd Criced 2011.

1. ↑ "The Constitution (Sixty-Ninth Amendment) Act, 1991". Ministry of Law and Justice, Government of India. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Awst 2016. Cyrchwyd 23 Tachwedd 2014.
2. ↑ "Census Profile, 2016 Census". Cyrchwyd 22 Chwefror 2018.
3. ↑ India Stats: Million plus cities in India as per Census 2011. Adalwyd 9 Mawrth 2013.
4. ↑ "The World's Cities in 2016" (PDF). United Nations. October 2016. t. 4. Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2017. Cyrchwyd 4 Mawrth 2017.
5. ↑ "Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 billion, Delhi comes second: Report". The Indian Express. 27 Chwefror 2017. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Chwefror 2017. Cyrchwyd 28 Chwefror 2017.
6. ↑ "This study settles the Delhi versus Mumbai debate: The Capital's economy is streets ahead". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Rhagfyr 2018. Cyrchwyd 21 Rhagfyr 2018.
7. ↑ —Pletcher, Kenneth (1 April 2010). The Geography of India: Sacred and Historic Places Understanding India. Britannica Educational Publishing. t. 114. ISBN 978-1-615-30202-4. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Gorffennaf 2020. Cyrchwyd 11 Gorffennaf 2020.
   —Prakasa Rao, Vaddiparti Lova Surya; Sundaram, K.V.; Ram, Vernon, Delhi, https://www.britannica.com/place/Delhi, adalwyd 5 Gorffennaf 2020, "Delhi is of great historical significance as an important commercial, transport, and cultural hub, as well as the political centre of India."
   —Seth, Himanshu; Sorathia, Keyur (21 Mawrth 2013). "ZOR SE BOLO: Interactive installations for Airport, providing a linguistic tour of New Delhi". Institute of Electrical and Electronics Engineers (Kharagpur): 1–7. doi:10.1109/IHCI.2012.6481861. ISBN 978-1-4673-4369-5. https://ieeexplore.ieee.org/abstract/document/6481861/keywords#keywords. Adalwyd 11 Gorffennaf 2020.
8. ↑ Asher, Catherine B (2000) [2000]. "Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries". In James D. Tracy (gol.). City Walls. Cambridge University Press. tt. 247–281. ISBN 978-0-521-65221-6. Cyrchwyd 1 Tachwedd 2008.
9. ↑ —Pletcher, Kenneth (1 Ebrill 2010). The Geography of India: Sacred and Historic Places Understanding India. Britannica Educational Publishing. t. 119. ISBN 978-1-615-30202-4. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Gorffennaf 2020. Cyrchwyd 11 Gorffennaf 2020.
   —Prakasa Rao, Vaddiparti Lova Surya; Sundaram, K.V.; Ram, Vernon, Delhi – Economy, https://www.britannica.com/place/Delhi/Economy, adalwyd 5 Gorffennaf 2020, "For many centuries Old Delhi has been a dominant trading and commercial centre in northern India. Since the 1990s New Delhi has emerged as an important node in the international corporate and financial network."
   —Encyclopaedia Britannica, Inc. (1 Mawrth 2009). Britannica Guide to India. Encyclopaedia Britannica, Inc. tt. 379–380. ISBN 978-1-593-39847-7. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 Gorffennaf 2020. Cyrchwyd 30 Gorffennaf 2020.