Hawliau sifil a gwleidyddol

Hawliau sifil a gwleidyddol

Math	hawliau, hawliau dynol
Yn cynnwys	civil rights, political rights

Adnoddau Dysgu
Rhestr o adnoddau dysgu ar gyfer y pwnc yma
Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Ymgyrch Diarfogi Niwclear
CBAC
Radicaliaeth a Phrotest Gwleidyddiaeth a Llywodraeth Argyfwng y Weriniaeth Americanaidd Caledi, Cyfoeth ac Anniddigrwydd, 1951-1979
Adolygwyd testun yr erthygl hon gan arbenigwyr pwnc ac mae'n addas i'w ddefnyddio mewn addysg

Categori o hawliau sy'n amddiffyn rhyddid unigolion rhag ymyrraeth gan lywodraethau a mudiadau preifat ydi hawliau sifil a gwleidyddol. Maent yn sicrhau bod unigolyn yn medru cymryd rhan mewn bywyd gwladol a gwleidyddol heb ragfarn neu orthrwm.

Mae hawliau sifil yn cynnwys amddiffyn cyfanrwydd a diogelwch corfforol pobl; amddiffyn rhag camwahaniaethu ar seiliau fel anabledd corfforol neu feddyliol, rhyw, crefydd, hil, ethnigrwydd, oed, cyfeiriadedd rhywiol neu hunaniaeth ryweddol; hawliau'r unigolyn fel rhyddid meddwl a chydwybod, rhyddid i siarad, rhyddid y wasg a rhyddid i symud.

Wrth edrych ar enghreifftiau mewn hanes mae pobl ar draws y canrifoedd wedi gorfod brwydro, ymladd ac amddiffyn eu hawliau sifil a gwleidyddol er mwyn ceisio sicrhau cyfiawnder, lleisio eu barn neu unioni cam. Mae hawliau sifil a gwleidyddol pobl wedi bod yn bwysig mewn hanes oherwydd maent yn sicrhau bod gan unigolion ryddid barn sy’n rhydd oddi wrth ddylanwad sefydliadau neu unigolion neu ymyrraeth oddi wrth y Llywodraeth. Gall pobl wedyn leisio eu barn a chymryd rhan mewn bywyd gwleidyddol a gwladol heb ofni gorthrwm.

Wedi eu hysbrydoli gan y Chwyldro Ffrengig a’r Rhyfel Annibyniaeth yn America aeth grŵp o bobl, sef y Radicaliaid, ati i gyflwyno mwy o ddemocratiaeth i'r ffordd roedd y wlad a’i phobl yn cael eu rheoli. Credent os byddai Prydain yn troi’n wlad fwy democrataidd yna byddai safon byw y dosbarth gweithiol yn gwella. Roedd rhyddid yr unigolyn yn hollbwysig iddynt a chredent ei bod hi’n bwysig bod yr unigolion hynny yn cael llais yn y ffordd roedd y wlad yn cael ei llywodraethu.

Gyda’r ymgyrch yn erbyn caethwasiaeth a thros ddiddymu caethwasiaeth, roedd pobl ddu yn brwydro yn erbyn gwahaniaethu yn erbyn eu hil ac i sicrhau hawliau cydradd gyda’r dyn gwyn. Yn y 18g roedd William Wilberforce yn allweddol yn y frwydr hon, a draw yn ne Affrica’r 20g roedd Nelson Mandela wedi dod i’r amlwg fel arweinydd y frwydr yn erbyn apartheid.

Bu’r dosbarth gweithiol yn y Gymru ddiwydiannol yn y 19eg ganrif yn protestio er mwyn ennill yr hawl wleidyddol sylfaenol i gael y bleidlais, gyda gweithwyr haearn Merthyr yn terfysgu yn 1831 a’r Siartwyr yn trefnu gorymdeithiau yng Nghasnewydd a Llanidloes. Erbyn yr 20g roedd y Swffragetiaid wedi camu ymlaen i ymgyrchu dros hawliau gwleidyddol merched, ac yn ddiweddarach yn yr 20g roedd grwpiau a mudiadau ymgyrchu fel CND yn ymgyrchu dros heddychiaeth. Roedd Cymdeithas yr Iaith, a ddaeth i fodolaeth yn 1962, yn protestio er mwyn ennill mwy o statws i’r iaith Gymraeg fel bod ei siaradwyr yn cael ymarfer eu hawliau sifil i fedru defnyddio eu mamiaith yn eu bywyd a'u gwaith bob dydd yng Nghymru.