Islam

Islam

Enghraifft o'r canlynol	grwp crefyddol mawr, crefydd, ffordd o fyw
Math	Crefyddau Abrahamig
Crëwr	God in Islam
Rhan o	Will of God
Iaith	Arabeg, Dwyieithrwydd
Cysylltir gyda	dhikr, Dua, Good works in Islam
Dechrau/Sefydlu	631
Genre	Ymarfer ysbrydol, Cwlt, devotion
Cyfres	Crefyddau Abrahamig
Rhagflaenwyd gan	Siahâda
Olynwyd gan	Pum Colofn Islam
Lleoliad	Y Byd Mwslemaidd, ledled y byd
Prif bwnc	obedience, allegiance, obedience in Islam, worship in Islam, Sabil Allah, al-Sirat al-Mustaqim
Yn cynnwys	Pum Colofn Islam, Siahâda, Salah, Zakat, Fasting during Ramadan, Hajj
Sylfaenydd	Muhammad
Rhagflaenydd	Mytholeg Arabaidd, crefydd hynafol Semitig
Pencadlys	Mosg Al-Haram, Kaaba, Qibla
Enw brodorol	الإسلام
Cyfarwyddwr	Jibril
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Un o grefyddau mwyaf poblogaidd a gwasgaredig y byd yw Islam (Arabeg: اَلْإِسْلَامُ); Lladineiddiad: al-’Islām). Ystyr y gair yw ymostyngiad i ewyllys Duw (Al-lâh) a'r cyflwr tangnefeddus o fod yn un â Duw a phopeth a grëwyd ganddo. Mae'r gair yn perthyn i'r gair salām sy'n golygu "tangnefedd" a ddaw o'r gwreiddyn s-l-m. Mae dilynwr Islam yn Fwslim, sef "un sy'n ymostwng i ewyllys Duw." Ceir dau brif enwad, sef y Sunni a'r Shia. Fel Cristnogaeth ac Iddewiaeth, mae'n un o'r crefyddau Abrahamig.^[1]

Sefydlwyd y grefydd ym Mecca gan y Proffwyd Mohamed (c.570-8 Mehefin, 632). Ymledodd y ffydd yn gyflym yn y Dwyrain Canol a Gogledd Affrica ac mewn llai na chanrif ar ôl marwolaeth Mohamed roedd awdurdod y califfiaid a reolai ymerodraeth yr Umayyad yn ymestyn o Sbaen i Afon Indus yng ngogledd-orllewin India. Erbyn heddiw mae tua 20% o boblogaeth y byd yn byw mewn gwledydd Mwslim, o Foroco yn y gorllewin i Indonesia yn y dwyrain ac o Casachstan yn y gogledd i Fali a Swdan yn y de.

Mae Mwslemiaid yn derbyn Ibrahim (Abraham), Musa (Moses), Isa (Iesu Grist) ynghyd â ffigyrau eraill o'r traddodiad Iddewig-Gristnogol fel proffwydi Duw. Fodd bynnag, credant mai Mohamed yw'r proffwyd mwyaf; yr olaf yn y gadwyn o broffwydi sy'n cychwyn gydag Adda. Credant fod y Coran (Qu'ran) yn air Duw, fel y datguddiwyd ef i Mohamed fesul pennod (sŵra) yn y cyfnod rhwng c. 610 a 632.

Mae'n grefydd undduwiol Abrahamaidd sy'n dysgu bod Muhammad yn negesydd Duw.^[2] Hi yw ail grefydd fwyaf y byd y tu ôl i Gristnogaeth, gyda 1.9 biliwn o ddilynwyr neu 24.9% o boblogaeth y byd,^[3][4] a elwir yn Fwslimiaid.^[5] Mwslimiaid yw mwyafrif y boblogaeth mewn 49 o wledydd.^[6][7] Mae Islam yn dysgu bod Duw yn drugarog, yn holl-bwerus, ac yn unigryw,^[8] ac wedi arwain dynoliaeth trwy ei ddefnydd o'r proffwydi, yr ysgrythurau datguddiedig, ac arwyddion naturiol.^[9] Ysgrythurau sylfaenol Islam yw'r Corân, y credir ei fod yn air Duw, gair am air, yn ogystal â bod yn ddysgeidiaeth ac enghreifftiau normadol (a elwir yn sunnah, sy'n cynnwys adroddiadau o'r enw hadith) o Muhammad ( tua 570 - 632 CE).^[10]

O safbwynt hanesyddol, tarddodd Islam yn gynnar yn y 7g OC ym Mhenrhyn Arabia, ym Mecca,^[11] ac erbyn yr 8g, ymestynnai'r Califfiaeth Umayyad o Iberia yn y gorllewin i Afon Indus yn y dwyrain. Mae Oes Aur Islamaidd yn cyfeirio at y cyfnod a ddyddiwyd yn draddodiadol o'r 8g i'r 13g, yn ystod y Califfiaeth Abbasid, pan oedd llawer o'r byd hanesyddol Mwslimaidd llewyrchus yn enwedig mewn gwyddoniaeth, economeg a diwylliant.^[12][13] Roedd ehangu'r byd Mwslemaidd yn cynnwys gwahanol taleithiau a chalifffiau megis yr Ymerodraeth Otomanaidd, masnach, a throsi i Islam trwy weithgareddau cenhadol (dawah).^[14]

Mae'r rhan fwyaf o Fwslimiaid yn perthyn i un o ddau enwad: Sunni (85–90%)^[15] neu Shia (10–15%).^[16][17][18] Cododd y gwahaniaethau rhwng Sunni a Shia o anghytundeb ynghylch yr olyniaeth i Muhammad a chafodd arwyddocâd gwleidyddol ehangach, yn ogystal â dimensiynau diwinyddol a chyfreithiol. Mae tua 12% o Fwslimiaid yn byw yn Indonesia, y wlad â mwyafrif y Mwslemiaid mwyaf poblog;^[19] 31% yn byw yn Ne Asia,^[20] y ganran fwyaf o Fwslimiaid yn y byd;^[21] 20% yn y Dwyrain Canol–Gogledd Affrica, lle dyma'r grefydd yn dominyddu; a 15% yn Affrica Is-Sahara.^[22] Gellir dod o hyd i gymunedau Mwslimaidd sylweddol hefyd yn America, Tsieina ac Ewrop.^[23][24] Islam yw'r grefydd fawr sy'n tyfu gyflymaf yn y byd.^[25][26]

1. ↑ Lewis, Barnard; Churchill, Buntzie Ellis (2009). Islam: The Religion and The People. Wharton School Publishing. t. 8. ISBN 978-0-13-223085-8.
2. ↑ Esposito, John L. 2009. "Islam." In Nodyn:Doi-inline, edited by J. L. Esposito. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530513-5. (See also: quick reference.) "Profession of Faith...affirms Islam's absolute monotheism and acceptance of Muḥammad as the messenger of Allah, the last and final prophet."
3. ↑ "Muslim Population By Country 2021". World Population Review. Cyrchwyd 22 July 2021.
4. ↑ "Religious Composition by Country, 2010-2050". Pew Research Center. 2 April 2015. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 June 2020. Cyrchwyd 5 May 2020.
5. ↑ "Muslim Archifwyd 2016-07-29 yn y Peiriant Wayback.." Lexico. UK: Oxford University Press. 2020.
6. ↑ "Muslim Majority Countries 2021". worldpopulationreview.com. Cyrchwyd 25 July 2021.
7. ↑ The Pew Forum on Religion and Public Life. December 2012. "The Global Religious Landscape: A Report on the Size and Distribution of the World's Major Religious Groups as of 2010." DC: Pew Research Center. Article.
8. ↑ Campo (2009).
9. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw OEIW-allah2
10. ↑ Goldman, Elizabeth. 1995. Believers: Spiritual Leaders of the World. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-508240-1. p. 63.
11. ↑ Watt, William Montgomery (2003). Islam and the Integration of Society. Psychology Press. t. 5. ISBN 978-0-415-17587-6.
12. ↑ King, David A. (1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis 74 (4): 531–55. doi:10.1086/353360.
13. ↑ Hassan, Ahmad Y. 1996. "Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century." Pp. 351–99 in Islam and the Challenge of Modernity, edited by S. S. Al-Attas. Kuala Lumpur: International Institute of Islamic Thought and Civilization. Archived from the original on 2 April 2015.
14. ↑ Arnold, Thomas Walker. The Preaching of Islam: A History of the Propagation of the Muslim Faith. pp. 125–258.
15. ↑ Denny, Frederick. 2010. Sunni Islam: Oxford Bibliographies Online Research Guide. Oxford: Oxford University Press. p. 3. "Sunni Islam is the dominant division of the global Muslim community, and throughout history it has made up a substantial majority (85 to 90 percent) of that community."
16. ↑ "Field Listing :: Religions". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2010-07-06. Cyrchwyd 25 October 2010. Sunni Islam accounts for over 75% of the world's Muslim population." ... "Shia Islam represents 10–15% of Muslims worldwide.
17. ↑ "Sunni". Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-06-14. Cyrchwyd 24 May 2020. Sunni Islam is the largest denomination of Islam, comprising about 85% of the world's over 1.5 billion Muslims.
18. ↑ Pew Forum for Religion & Public Life (2009).
19. ↑ Pew Forum for Religion and Public Life. April 2015. "10 Countries With the Largest Muslim Populations, 2010 and 2050 Archifwyd 2017-02-07 yn y Peiriant Wayback." (projections table). Pew Research Center.
20. ↑ Pechilis, Karen; Raj, Selva J. (2013). South Asian Religions: Tradition and Today. Routledge. t. 193. ISBN 978-0-415-44851-2.
21. ↑ Pillalamarri, Akhilesh (2016). "How South Asia Will Save Global Islam". The Diplomat. Cyrchwyd 7 February 2017.
22. ↑ Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw :3
23. ↑ "Islam in Russia". Al Jazeera. Anadolu News Agency. 7 March 2018. Cyrchwyd 15 June 2021.
24. ↑ "Book review: Russia's Muslim Heartlands reveals diverse population", The National, 21 April 2018, https://www.thenational.ae/arts-culture/book-review-russia-s-muslim-heartlands-reveals-diverse-population-1.723230, adalwyd 13 January 2019
25. ↑ Burke, Daniel (2 April 2015). "The world's fastest-growing religion is..." CNN. Cyrchwyd 18 April 2015.
26. ↑ Lippman, Thomas W. 7 April 2008. "No God But God." U.S. News & World Report. Retrieved 24 May 2020. "Islam is the youngest, the fastest growing, and in many ways the least complicated of the world's great monotheistic faiths. It is based on its own holy book, but it is also a direct descendant of Judaism and Christianity, incorporating some of the teachings of those religions—modifying some and rejecting others."