Jan Hus

Jan Hus
Ffugenw	Paulus Constantius
Ganwyd	c. 1371  Husinec
Bu farw	6 Gorffennaf 1415  Konstanz
Man preswyl	Man geni Jan Hus
Dinasyddiaeth	Brenhiniaeth Bohemia, yr Ymerodraeth Lân Rufeinig
Alma mater	Prifysgol Charles yn Prague
Galwedigaeth	cyfieithydd, diwinydd, addysgwr, academydd, ysgrifennwr, athronydd, gweinidog bugeiliol, ieithydd, athro, pregethwr, henuriad, bohemegydd
Swydd	athro cadeiriol
Cyflogwr	Prifysgol Charles yn Prague
Dydd gŵyl	6 Gorffennaf
llofnod

Diwinydd a diwygiwr Cristnogol o Fohemia oedd Jan Hus ( ynganiad ; oddeutu 1370 – 6 Gorffennaf 1415) a gychwynnodd fudiad Husiaeth ac a sbardunodd, trwy ei ferthyrdod, y Diwygiad Bohemaidd. Efe oedd un o'r prif arweinwyr rhag-Brotestanaidd.

Ganed ef yn Husinec, Teyrnas Bohemia, i deulu tlawd, ac astudiodd ym Mhrifysgol Prag. Yno cafodd ei ordeinio'n offeiriad, a fe'i penodwyd yn athro diwinyddol a deon yr adran athroniaeth. Dylanwadwyd arno gan waith John Wycliffe, a daeth i'r farn bod angen diwygiad mawr ar yr Eglwys Gatholig. Yn ei bregethau, dadleuai'n erbyn nifer o agweddau llygredig y glerigiaeth a'r Babaeth, a mynnai safbwyntiau ei hun ar eglwyseg, simoniaeth, a'r Ewcarist.

Ystyriodd yr Eglwys Gatholig ei ddysgeidigaethau yn heresi, ac felly fe'i hesgymunwyd gan y Pab Alecsander V. Fodd bynnag, ni chafodd y gorchymyn ei orfodi, a ni rhoddwyd taw ar lais Hus. Ennynodd ddicter Ioan XXIII, olynydd Alecsander V, trwy ladd ar yr arfer o werthu maddeuebau. Cafodd yr esgymuniad ei orfodi, a gyrrwyd Hus yn alltud. Galwyd Hus i ymddangos gerbron Cyngor Konstanz i amddiffyn ei ddysgeidiaeth. Yno cafodd ei arestio a'i daflu i'r ddalfa. O'r diwedd, fe'i rhoddwyd ar brawf ar gyhuddiad o heresi, ac wedi iddo wrthod dadgyffesu, fe'i condemniwyd i farwolaeth a'i losgwyd wrth y stanc yn Konstanz.

Wedi ei ddienyddiad, cynyddodd niferoedd a radicaliaeth yr Husiaid, a gwrthryfelasant yn erbyn y drefn Gatholig yn y Tiroedd Tsiec. Gwrthsefyllasant sawl croesgad yn eu herbyn yn Rhyfeloedd yr Husiaid, ac ym 1436 daethant i gyfaddawd â'r eglwys. Byddai poblogaethau Bohemia a Morafia yn fwyafrifol Husaidd hyd at fethiant Gwrthryfel Bohemia yn y 1620au, pan orfodwyd i'r bobl droi'n Gatholigion unwaith eto.

Mae ei ysgrifau sylweddol yn llunio rhan bwysig o lenyddiaeth Tsieceg yr Oesoedd Canol, ac ystyrir Hus fel un o ragflaenyddion pwysicaf y Diwygiad Protestannaidd. Dethlir gŵyl gyhoeddus ar 6 Gorffennaf, diwrnod ei ddienyddiad, yn y Weriniaeth Tsiec er parch iddo.