Mahatma Gandhi

Mahatma Gandhi
Llais	Gandhi - His Spiritual Message to the World, 17 October 1931.mp3
Ganwyd	મોહનદાસ ગાંધી  2 Hydref 1869  Porbandar
Bu farw	30 Ionawr 1948  o anaf balistig  Gandhi Smriti
Man preswyl	Llundain, India, De Affrica
Dinasyddiaeth	y Raj Prydeinig, Dominion of India, India
Alma mater	Mahatma Gandhi Museum Y Deml Fewnol Coleg Prifysgol Llundain Samaldas Arts College
Galwedigaeth	gwleidydd, bargyfreithiwr, ysgrifennwr gwleidyddol, newyddiadurwr, athronydd, hunangofiannydd, awdur ysgrifau, golygydd papur newydd, ymgyrchydd hawliau sifil, bywgraffydd, dyngarwr, ymgyrchydd heddwch, chwyldroadwr, ysgrifennwr, cyfreithegwr, ymladdwr rhyddid
Adnabyddus am	satyagraha
Prif ddylanwad	Henry David Thoreau, Lev Tolstoy, Siddhartha Gautama, G. K. Chesterton, John Ruskin, Vyasa, Narmadashankar Dave, Shrimad Rajchandra, Henry Stephens Salt, Thiruvalluvar
Taldra	164 centimetr
Plaid Wleidyddol	Cyngres Genedlaethol India
Mudiad	di-drais, llysieuaeth
Tad	Karamchand Uttamchand Gandhi
Mam	Putlibai Karamchand Gandhi
Priod	Kasturba Gandhi
Plant	Harilal Gandhi, Manilal Gandhi, Ramdas Gandhi, Devdas Gandhi
Gwobr/au	Time Person of the Year, Gwobr Cymdeithion O. R. Tambo, Queen's South Africa Medal, Natal Native Rebellion Medal, Kaisar-i-Hind Medal
llofnod

Cenedlaetholwr gwrth-wladychol a heddychwr o India oedd Mohandas Karamchand Gandhi (2 Hydref 1869 – 30 Ionawr 1948) (Devanagari: मोहनदास करमचन्द गांधी, Gujarati મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી)^[1]. Roedd hefyd yn gyfreithiwr Indiaidd,^[2][3] a moesegydd gwleidyddol^[4] a heddychwr a arweiniodd wrthwynebiad di-drais ei bobl yn eu hymgyrch lwyddiannus dros annibyniaeth India yn erbyn rheolaeth Lloegr (Prydain),^[5] ac i ysbrydoli ymgyrchoedd dros hawliau sifil a rhyddid ledled y byd.

Mae'r enw Mahātmā anrhydeddus (Sansgrit: "eneidfawr" neu "hybarch"), a gymhwyswyd gyntaf iddo ym 1914 yn Ne Affrica, bellach yn cael ei ddefnyddio ledled y byd.^[6][7] Adnabyddir ef fel rheol fel Mahatma Gandhi; ystyr Mahatma yw "Eneidfawr".

Mae ei athroniaeth wedi dylanwadu ar nifer o arweinwyr ymgyrchoedd am hawliau, er enghraifft Martin Luther King a Nelson Mandela.

Daeth yn arweinydd Cyngres Genedlaethol India ym 1921, ac arweiniodd Gandhi ymgyrchoedd ledled y wlad i leddfu tlodi, ehangu hawliau menywod, adeiladu hawliau crefyddol ac ethnig, dod â chyffyrddadwyedd (untouchability) i ben, ac, yn anad dim, cyflawni swaraj . Roedd y syniad o swaraj, neu hunanreolaeth yn pwysleisio llywodraethu, nid gan lywodraeth hierarchaidd, ond trwy hunan-lywodraethu trwy unigolion ac adeiladu cymunedol, lle mae'r ffocws ar ddatganoli gwleidyddol.^[8]

Mabwysiadodd Gandhi y dhoti byr - math o wisg wedi'i wehyddu ag edafedd wedi'i nyddu â llaw er mwyn uniaethu â thlodion gwledig India. Dechreuodd fyw mewn cymuned hunangynhaliol, i fwyta bwyd syml, ac ymgymryd ag ymprydiau hir fel modd o fewn-fyfyrio ac fel protest wleidyddol. Gan ddod â chenedlaetholdeb gwrth-wladychol i'r Indiaid cyffredin, arweiniodd Gandhi drwy herio'r dreth halen a orfodwyd gan Loegr gyda'r 400 km (250 milltir) ym 1930 ac wrth alw ar y Saeson i adael India ym 1942. Fe'i carcharwyd lawer gwaith ac am nifer o flynyddoedd yn Ne Affrica ac India.

Mae pen-blwydd Gandhi, 2 Hydref, yn cael ei gofio yn India fel Gandhi Jayanti, gwyl genedlaethol, a ledled y byd fel Diwrnod Rhyngwladol Di-drais. Mae Gandhi yn cael ei ystyried yn gyffredin, er nad yn swyddogol, yn Dad y Genedl yn India^[9][10] ac fe'i gelwid yn gyffredin yn Bapu ^[11] (Gwjarati : y tad,^[12] dada^[12][13] ).

1. ↑ "Gandhi".
2. ↑ B. R. Nanda (2019), "Mahatma Gandhi", Encyclopædia Britannica, https://www.britannica.com/biography/Mahatma-Gandhi Quote: "Mahatma Gandhi, byname of Mohandas Karamchand Gandhi, (born Hydref 2, 1869, Porbandar, India – died Ionawr 30, 1948, Delhi), Indian lawyer, politician.
3. ↑ Ganguly, Debjani; Docker, John (2008), Rethinking Gandhi and Nonviolent Relationality: Global Perspectives, Routledge, pp. 4–, ISBN 978-1-134-07431-0, https://books.google.com/books?id=cId9AgAAQBAJ&pg=PA4 Quote: "... marks Gandhi as a hybrid cosmopolitan figure who transformed ... anti-colonial nationalist politics in the twentieth-century in ways that neither indigenous nor westernized Indian nationalists could."
4. ↑ Parel, Anthony J (2016), Pax Gandhiana: The Political Philosophy of Mahatma Gandhi, Oxford University Press, pp. 202–, ISBN 978-0-19-049146-8, https://books.google.com/books?id=bMGSDAAAQBAJ&pg=PA202 Quote: "Gandhi staked his reputation as an original political thinker on this specific issue.
5. ↑ Stein, Burton (2010), A History of India, John Wiley & Sons, pp. 289–, ISBN 978-1-4443-2351-1, https://books.google.com/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=GBS.PA289, "Gandhi was the leading genius of the later, and ultimately successful, campaign for India's independence."
6. ↑ McGregor, Ronald Stuart (1993). The Oxford Hindi-English Dictionary. Oxford University Press. t. 799. ISBN 978-0-19-864339-5. Cyrchwyd 31 Awst 2013.
7. ↑ Gandhi, Rajmohan (2006). Gandhi: The Man, His People, and the Empire. t. 172. ISBN 978-0-520-25570-8. ...Kasturba would accompany Gandhi on his departure from Cape Town for England in Gorffennaf 1914 en route to India. ... In different South African towns (Pretoria, Cape Town, Bloemfontein, Johannesburg, and the Natal cities of Durban and Verulam), the struggle's martyrs were honoured and the Gandhi's bade farewell. Addresses in Durban and Verulam referred to Gandhi as a 'Mahatma', 'great soul'. He was seen as a great soul because he had taken up the poor's cause. The whites too said good things about Gandhi, who predicted a future for the Empire if it respected justice.
8. ↑ Maeleine Slade, Mirabehn. Gleanings Gathered at Bapu's Feet. Ahmedabad: Navjivan publications. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-01-18. Cyrchwyd 4 Mawrth 2019.
9. ↑ "Gandhi not formally conferred 'Father of the Nation' title: Govt". The Indian Express. 11 Gorffennaf 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Medi 2014.
10. ↑ "Constitution doesn't permit 'Father of the Nation' title: Government". The Times of India. 26 Hydref 2012. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2017.
11. ↑ Nehru, Jawaharlal. An Autobiography. Bodley Head.
12. ↑ ^{12.0 12.1} McAllister, Pam (1982). Reweaving the Web of Life: Feminism and Nonviolence. New Society Publishers. t. 194. ISBN 978-0-86571-017-7. Cyrchwyd 31 Awst 2013.
13. ↑ Eck, Diana L. (2003). Encountering God: A Spiritual Journey from Bozeman to Banaras. Beacon Press. t. 210. ISBN 978-0-8070-7301-8. Cyrchwyd 31 Awst 2013.