Molwsg

Molysgiaid
Cragen fylchog
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Mollusca
Dosbarthiadau
Aplacophora Polyplacophora Monoplacophora Bivalvia Scaphopoda Gastropoda Cephalopoda Rostroconchia (diflanedig)

Anifeiliaid di-asgwrn-cefn yn perthyn i'r ffylwm mawr Mollusca yw molysgiaid. Mae tua 70,000 o rywogaethau. Mae gan y rhan fwyaf o folysgiaid gragen.

Malacoleg yw'r astudiaeth o folysgiaid.

Molysgiaid yw'r ail ffylwm fwyaf o Infertebratau ar ôl yr Arthropod. Tua 85,000 rhywogaeth o folysgiaid sy'n bodoli.^[1] Amcangyfrifir bod nifer y rhywogaethau ffosil rhwng 60,000 a 100,000 o rywogaethau ychwanegol.^[2] Mae cyfran y rhywogaethau heb eu disgrifio'n iawn ac ychydig ohonynt sy'n cael eu hastudio'n drwyadl.^[3]

Molysgiaid yw'r ffylwm morol mwyaf, ac mae'n cynnwys tua 23% o'r holl organebau morol a enwir hy a astudiwyd yn wyddonol. Mae nifer o folysgiaid hefyd yn byw mewn cynefinoedd dŵr croyw a daearol. Maent yn amrywiol iawn, nid yn unig o ran maint a strwythur anatomegol, ond hefyd o ran ymddygiad a chynefin. Rhennir y ffylwm fel arfer yn 7 neu 8 ^[4] dosbarth tacsonomaidd, y mae dau ohonynt wedi'u difodi'n gyfan gwbl. Gwyddom fod y molysgiaid 'cephalopod', fel sgwid, môr-gyllyll, a'r octopws, ymhlith y mwyaf datblygedig yn niwrolegol o'r holl infertebratau. Y cawr sgwid neu'r sgwid anferth yw'r infertebrat mwyaf y gwyddom amdanynt. Y gastropodau (malwod a gwlithod) yw'r molysgiaid mwyaf niferus o bell ffordd ac maent yn cyfrif am 80% o'r cyfanswm.

Y tair nodwedd fwyaf cyffredinol sy'n diffinio molysgiaid modern yw mantell gyda cheudod sylweddol a ddefnyddir ar gyfer anadlu ac ysgarthu, presenoldeb radwla (ac eithrio cregyn deuglawr), a strwythur y system nerfol. Ar wahân i'r elfennau cyffredin hyn, mae ganddynt amrywiaeth morffolegol fawr, felly mae llawer o werslyfrau'n seilio eu disgrifiadau ar "folysgiaid hynafiadol damcaniaethol". Mae cragen y llygad maharen, sydd wedi ei wneud o broteinau a citin, wedi'i atgyfnerthu gyda calsiwm carbonad, ac yn cael ei secretu gan fantell sy'n gorchuddio'r wyneb uchaf cyfan. Mae ochr isaf yr anifail yn cynnwys un "troed" cyhyrog. Er mai coelomatiaid yw molysgiaid, mae'r coelom yn tueddu i fod yn fach. Mae prif geudod y corff yn hemocoel (hy yn system gylchredol) gyda'r gwaed yn cylchredeg trwyddo; o'r herwydd, mae eu systemau cylchrediad gwaed yn agored yn bennaf. Mae system fwydo'r molysgiaid "cyffredinol" (ac enghreifftiol) hyn yn cynnwys "tafod", y radwla, a system dreulio gymhleth lle mae mwcws wedi'i fwrw allan a "blew" meicrosgopig wedi'i bweru gan gyhyr o'r enw cilia yn chwarae rolau pwysig ond amrywiol. Mae gan y molysgiaid cyffredinol ddau linyn, pâr o nerfau, neu dri mewn cragen ddeuglawr. Mae'r ymennydd, mewn rhywogaethau sydd ag un, yn amgylchynu'r oesoffagws. Mae gan y rhan fwyaf o folysgiaid lygaid, ac mae gan bob un ohonynt synwyryddion i ganfod cemegau, dirgryniadau a chyffyrddiadau. Mae'r math symlaf o system atgenhedlu molysgiaid yn dibynnu ar ffrwythloni allanol, ond ceir amrywiadau llawer mwy hefyd. Mae bron pob un yn cynhyrchu wyau, ac ohonynt mae larfâu'n deor. Mae'r ceudod coelomig yn cael yn gymharol fach ac mae ganddyn nhw gylchrediad gwaed agored ac organau tebyg i arennau ar gyfer ysgarthiad.

Ceir tystiolaeth dda o ymddangosiad y gastropodau, seffalopodau, a dwygragennau yn y cyfnod Cambriaid, 541–485.4 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Fodd bynnag, mae hanes esblygiad dyfodiad molysgiaid o'r Lophotrochozoa hynafol a'u harallgyfeirio i ffurfiau byw a ffosil adnabyddus yn dal i fod yn destun dadlau brwd ymhlith gwyddonwyr.

Mae molysgiaid wedi bod ac yn dal i fod yn ffynhonnell bwysig o fwyd i fodau dynol modern. Mae risg o wenwyn bwyd yn bodoli o docsinau a all gronni mewn rhai molysgiaid o dan amodau penodol, fodd bynnag, ac oherwydd hyn, mae gan lawer o wledydd reoliadau i leihau'r risg hon. Mae molysgiaid, ers canrifoedd, hefyd wedi bod yn ffynhonnell nwyddau moethus pwysig megis perlau, porffor Tyrian, a sidan môr. Mae eu cregyn hefyd wedi cael eu defnyddio fel arian mewn rhai cymdeithasau cyn-ddiwydiannol.

Mae llond llaw o folysgiaid weithiau'n cael eu hystyried yn berygl neu'n blâ; mae brathiad yr octopws torchog glas yn aml yn angheuol, ac mae brathiad Octopws Cawraidd y Môr Tawel yn achosi llid a all bara dros fis. Gall pigiadau o rai rhywogaethau o gregyn conau trofannol mawr ladd hefyd, ond mae eu gwenwynau soffistigedig, er eu bod yn hawdd eu cynhyrchu, wedi dod yn arfau pwysig mewn ymchwil niwrolegol. Mae sgistosomiasis (a elwir hefyd yn bilharzia, bilharziosis, neu dwymyn malwod) yn cael ei drosglwyddo i bobl gan organeb letyol (hosts) y malwod dŵr, ac mae'n effeithio ar tua 200 miliwn o bobl. Gall malwod a gwlithod hefyd fod yn blâu amaethyddol difrifol, ac mae cyflwyno rhai rhywogaethau o falwod yn ddamweiniol neu’n fwriadol i amgylcheddau newydd wedi niweidio rhai ecosystemau’n ddifrifol .

1. ↑ Rosenberg, Gary (2014). "A new critical estimate of named species-level diversity of the recent mollusca". American Malacological Bulletin 32 (2): 308–322. doi:10.4003/006.032.0204.
2. ↑ Taylor, P.D.; Lewis, D.N. (2005). Fossil Invertebrates. Harvard University Press.
3. ↑ Fedosov, Alexander E.; Puillandre, Nicolas (2012). "Phylogeny and taxonomy of the Kermia–Pseudodaphnella (Mollusca: Gastropoda: Raphitomidae) genus complex: A remarkable radiation via diversification of larval development". Systematics and Biodiversity 10 (4): 447–477. doi:10.1080/14772000.2012.753137. http://www.sevin.ru/laboratories/Marine_Invertebrates/fedosov/Fedosov_Puillandre_2012.pdf. Adalwyd 2022-01-26.
4. ↑ Phylogeny and evolution of the Mollusca. W. F. Ponder, David R. Lindberg. Berkeley: University of California Press. 2008. ISBN 978-0-520-25092-5. OCLC 152581003.CS1 maint: others (link)