Tokyo

Mae "Tocio" yn ailgyfeirio i'r erthygl hon. Am ddefnyddiau eraill, gweler Tocio (gwahaniaethu).

Tokyo

Math	metropolitan prefecture, capital of Japan, cyrchfan i dwristiaid, metropolis, dinas global, mega-ddinas, y ddinas fwyaf, dinas fawr, taleithiau Japan, metropolis, canolfan ariannol
Enwyd ar ôl	prifddinas, dwyrain
LL-Q5146 (por)-NMaia-Tóquio.wav, LL-Q7913 (ron)-KlaudiuMihaila-Tōkyō.wav
Prifddinas	Shinjuku
Poblogaeth	14,264,798
Sefydlwyd	6 Medi 1868
Anthem	Tokyo Metropolitan Song
Pennaeth llywodraeth	Yuriko Koike
Cylchfa amser	UTC+09:00, amser safonol Japan
Gefeilldref/i	Berlin, Dinas Efrog Newydd, De Cymru Newydd, Jakarta, Seoul, Llywodraethiaeth Cairo, Beijing, Rhufain, Paris, Moscfa, São Paulo, Llundain, Damascus, Amman, Casablanca, Delhi, Honolulu
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Minami-Kantō, Ardal Tokyo Fwyaf
Sir	Japan
Gwlad	Japan
Arwynebedd	2,194.05 km²
Uwch y môr	6 metr
Gerllaw	Bae Tokyo
Yn ffinio gyda	Chiba, Saitama, Yamanashi, Kanagawa
Cyfesurynnau	35.6894°N 139.6917°E
JP-13
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Metropolitan Tokyo
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Metropolitan Tokyo
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Llywodraethwr Tokyo
Pennaeth y Llywodraeth	Yuriko Koike
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Prifddinas, talaith a dinas fwyaf Japan yw Tōkyō ( ynganiad Japaneg , 東京, Tokyo neu Tocio yn Gymraeg). Fe'i lleolir yn nwyrain canolbarth ynys Honshu, ar lan y Cefnfor Tawel. Daw rhannau helaeth o daleithiau cyfagos Tokyo ynghyd i ffurfio Ardal Tokyo Fwyaf, un o ardaloedd dinesig mwyaf poblog y byd gyda phoblogaeth o tua 37,900,000 (2016)^[1][2]. Dyma, felly, dinas fwyaf poblog y byd. Er mai ffigwr llai o tua 14,264,798 (2022) miliwn o bobl sy'n byw yn Tokyo ei hun fe ddaw miloedd o bobl yno i weithio neu i astudio yn ystod y dydd.^[3] Mae'r dref yn ganolfan wleidyddol, economeg, diwylliannol ac academaidd i'r wlad ac mae'r Tenno, Ymerawdwr Japan, yn byw yng nghanol y ddinas.

Yn wreiddiol yn bentref pysgota, o'r enw Edo, daeth yn ganolfan wleidyddol amlwg ym 1603, pan ddaeth yn sedd y siogyniaeth^[4] Tokugawa. Erbyn canol y 18g, roedd Edo yn un o'r dinasoedd mwyaf poblog yn y byd gyda dros filiwn o bobl.^[5] Yn dilyn diwedd y siogyniaeth ym 1868, symudwyd y brifddinas ymerodrol yn Kyoto yma, ac ailenwyd hi'n 'Tokyo' (yn llythrennol: "prifddinas ddwyreiniol").

Cafodd Tokyo ei difrodi gan Ddaeargryn Great Kantō yn 1923, ac eto gan gyrchoedd bomio’r Cynghreiriaid yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Gan ddechrau yn y 1950au; ailadeiladwyd ac ehangwyd y ddinas yn gyflym, gan fynd ymlaen i arwain adferiad economaidd Japan ar ôl y rhyfel. Ers 1943, mae Llywodraeth Fetropolitan Tokyo wedi gweinyddu 23 ward arbennig y dalaith ('Dinas Tokyo' gynt), amryw drefi gwelyau yn yr ardal orllewinol, a dwy gadwyn o ynysoedd anghysbell.

Tokyo yw'r economi drefol fwyaf yn y byd yn ôl cynnyrch mewnwladol crynswth (GDP), ac mae'n cael ei chategoreiddio fel dinas Alpha + gan y Rhwydwaith Ymchwil a Dinasoedd y Byd (World Cities Research Network). Rhan o ranbarth diwydiannol sy'n cynnwys dinasoedd Yokohama, Kawasaki, a Chiba, Tokyo yw prif ganolfan busnes a chyllid Japan. Yn 2019, roedd yno 36 o gwmnïau Fortune Global 500.^[6] Yn 2020, roedd yn bedwerydd ar y Mynegai Canolfannau Ariannol Byd-eang, y tu ôl i Ddinas Efrog Newydd, Llundain, a Shanghai.^[7] Yn Tokyo mae tŵr talaf yn y byd sef y 'Tokyo Skytree' a chyfleuster dargyfeirio dŵr llifogydd tanddaearol mwya'r byd: MAOUDC.^[8] Llinell Metro Ginza Tokyo yw'r llinell metro danddaearol hynaf yn Nwyrain Asia (1927).^[9]

1. ↑ http://www.demographia.com/db-worldua.pdf.
2. ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-03-10. Cyrchwyd 2010-08-06.
3. ↑ "The World's Cities in 2018" (PDF). United Nations. Cyrchwyd 5 Mai, 2020. Check date values in: |access-date= (help)
4. ↑ geiriaduracademi.org; adalwyd 5 Ebrill 2021
5. ↑ McClain, James, James; et al. (1994). Edo and Paris: Urban Life and the State in the Early Modern Era. t. 13.
6. ↑ "Global 500". Fortune (yn Saesneg). Cyrchwyd 25 Gorffennaf 2019.
7. ↑ "The Global Financial Centres Index 28" (PDF). Long Finance. Medi 2020. Cyrchwyd 4 Hydref 2020.
8. ↑ "Metropolitan Area Outer Underground Discharge Channel". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Medi 2018. Cyrchwyd 10 Ionawr 2015.
9. ↑ Hornyak, Tim (December 16, 2017). "Heart of gold: The Ginza Line celebrates its 90th birthday". Japan Times. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 16 Rhagfyr 2017. Cyrchwyd 29 Rhagfyr 2017.