Y Ddaear

Y Ddaear

Symbol	🜨, ♁
Nodweddion orbitol
Pellter cymedrig i'r haul	1 US 149,597,890 km
Radiws cymedrig	147,100,000 – 152,100,000 km
Echreiddiad	0
Parhad orbitol	365.24 dydd
Buanedd cymedrig orbitol	29,785.9 km/s-1
Gogwydd orbitol	0.00005°
Nifer o loerennau	1
Nodweddion materol
Diamedr cyhydeddol	12,756.270 km
Diamedr pegynol	12,713.500 km
Diamedr cymedrig	12,745.591 km
Arwynebedd	5.1×108 km2
Más	5.9737×1024 kg
Dwysedd cymedrig	5.515 g/cm-3
Disgyrchiant ar yr arwyneb	9.766 m/s-2
Parhad cylchdro	23.934 awr
Albedo	0.38
Buanedd dihangfa	5.02 km s-1
Tymhereddau arwyneb	185 K (isaf)
	287 K (cymedrig)
	331 K (uchaf)
Nodweddion atmosfferig
Gwasgedd atmosfferig	101.32 kPa
Nitrogen	77%
Ocsigen	21%
Argon	1%
Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Y Ddaear (symbol: ; hefyd y byd; Groeg: Γαῖα neu Gaia sef "Mam-ddaear"^[1]) yw'r blaned yr ydym ni'n byw arni. Hi yw'r drydedd blaned oddi wrth yr Haul, canolbwynt Cysawd yr Haul. Mae gan y Ddaear un lloeren naturiol: y Lleuad. Mae'r Ddaear yn cylchdroi unwaith o amgylch yr Haul bob blwyddyn (sef 365.2422 niwrnod), ac yn troi o gylch ei hechel ei hun unwaith bob diwrnod serol (23.934 awr), sef yr amser sydd ei angen er mwyn i'r haul ddychwelyd i'r un lle yn yr wybren. Gellir dweud fod y ddaear yn unigryw o blith y planedau gan fod arni fywyd, digonedd o ddŵr ac awyr sy'n gyfoethog o nitrogen ac ocsigen; ond er hynny dydi hi ddim yr unig enghraifft o blaned yn y bydysawd a all gynnal bywyd. Credir i fywyd ddechrau arni o leiaf 3.5 biliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP), er bod tystiolaeth o 'fywyd biotig' yng ngorllewin Awstralia'n mynd yn ôl i 4.1 biliwn CP.^[2]

O astudiaeth radiometrig gallwn ddyddio ffurfiad y Ddaear, sef tua 4.54 biliwn o flynyddoedd yn ôl.^[3][4][5] O fewn i biliwn blwyddyn cyntaf ei chreu, ymddangosodd bywyd yn ei moroedd. Yr hyn sy'n caniatáu hyn yw pellter y Ddaear o'r haul, ei nodweddion ffisegol a'i gwneuthuriad daearegol.

Ceir pob math o diroedd ar wyneb y ddaear a elwir yn gyfandiroedd, a orchuddir gan goedwigoedd, glaswellt, tir diffaith lle nad oes dim yn tyfu a cheir tir wedi'i orchuddio gan eira a iâ. Gall ei hwyneb fod yn wastad, yn fryniog neu yn fynyddig. Hefyd mae pob math o bethau byw ar y ddaear, yn blanhigion ac anifeiliaid ac organebau byw eraill.

1. ↑ Oxford English Dictionary, 3rd ed. "Gaia, n." Oxford University Press (Oxford), 2007.
2. ↑ Borenstein, Seth (19 October 2015). "Hints of life on what was thought to be desolate early Earth". Excite. Yonkers, NY: Mindspark Interactive Network. Associated Press. Cyrchwyd 2015-10-20.
3. ↑ "Age of the Earth". U.S. Geological Survey. 1997. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 December 2005. Cyrchwyd 2006-01-10. Unknown parameter |deadurl= ignored (help)
4. ↑ Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Special Publications, Geological Society of London 190 (1): 205–221. Bibcode 2001GSLSP.190..205D. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14.
5. ↑ Manhesa, Gérard; Allègre, Claude J.; Dupréa, Bernard; Hamelin, Bruno (1980). "Lead isotope study of basic-ultrabasic layered complexes: Speculations about the age of the earth and primitive mantle characteristics". Earth and Planetary Science Letters 47 (3): 370–382. Bibcode 1980E&PSL..47..370M. doi:10.1016/0012-821X(80)90024-2. https://archive.org/details/sim_earth-and-planetary-science-letters_1980-05_47_3/page/370.