-um-

Sufiksoj en Esperanto
Tipo	Oficialaj	Neoficialaj
Verbaj	-ant-, -int-, -ont- -at-, -it-, -ot-	-unt-, -ut-
Seksaj	-in-	-iĉ-, -ip-
Aliaj	-aĉ-, -ad-, -aĵ-, -an-, -ar-, -ĉj-, -ebl-, -ec-, -eg-, -ej-, -em-, -end-, -er-, -estr-, -et-, -id-, -ig-, -iĝ-, -il-, -ind-, -ing-, -ism-, -ist-, -nj-, -obl-, -on-, -op-, -uj-, -ul-, -um-.	-ab-, -ac-, -al-, -ari-, -ator-, -e-, -ed-, -el-, -en-, -enz-, -esk-, -ez-, -i-, -if-, -ik-, -ilion-, -iliard-, -it-, -iv-, -iz-, -j-, -nomial-, -ofon-, -oid-, -ol-, -olog-, -ologi-, -ometr-, -otek-, -oz- -pj-, -t-, -tet-, -uk-.
v • d • r

La sufikso -um- montras vorton kiu rilatas al la ĉefvorto. -um- mem ne havas difinitan signifon, do la rilato povas esti diversspeca. Tial oni devas lerni ĉiun vorton kun -um- aparte. Ekzistas tamen kelkaj grupoj de um-vortoj kun similaj signifoj:

• Vestaĵparto ĉe iu korpoparto, ekz-e
  • pland-um-o = la plata malsupro de ŝuo, kiu tuŝas la plandon
  • kol-um-o = vestaĵparto, kiu ĉirkaŭas la kolon
• Agi per io, ekz-e
  • foli-um-i = turni la foliojn de libro aŭ gazeto por rapide kaj dise iom legi
  • brak-um-i = ĉirkaŭi per la brakoj
  • palpebr-um-i = rapide fermi kaj malfermi la palpebrojn
• Ekzekuti iumaniere, ekz-e
  • pend-um-i = pendigi per ŝnuro ĉirkaŭ la kolo por mortigi
  • kruc-um-i = najli aŭ ligi al kruco por mortigi
  • ŝton-um-i = mortigi per ŝton-ĵetado
• Provizi per io, ekz-e
  • aer-um-i = enlasi eksteran aeron por freŝigi
  • akv-um-i = malsekigi per surverŝo aŭ trafluigo de akvo
• Nombrosistemo, ekz-e
  • du-um-a nombrosistemo = sistemo kun du ciferoj, binara sistemo
  • dek-um-a nombrosistemo = sistemo kun dek ciferoj, decimala sistemo

Kelkaj um-vortoj tamen ne apartenas al iu ajn grupo:

• plen-um-i = fari plene
• cerb-um-i = penege streĉi sian penson pri io
• malvarm-um-o = malsano kun tusado, nazkataro k.t.p. (laŭ popola kredo, tiaj malsanoj devenas de malvarmo; sed laŭ la moderna scienco ne estas rekta ligo)
• ktp

Kvankam oni devas lerni ĉiun um-vorton aparte, oni tamen povas argumenti, ke la ekzisto de -um- en Esperanto plifaciligas ĝin: Estas pli facile aparte memorigi, ke iu vorto estas um-derivaĵo de alia vorto, ol memorigi tute novan radikon sen difinita rilato al aliaj radikoj.

Jen listo de elektitaj um-vortoj:

-umo: alfabetumo, brulumo, cicumo, ĉarumo, ekstremumo, grajnumo, hufumo, kalkanumo, kolumo, komunumo, kortumo, laktumo, manumo, mondumo

-umi: aerumi, akvumi, amindumi, antaŭplenumi, bitumi, butikumi, cerbumi, brakumi, faldumi, fingrumi, foliumi, glaciumi, glitumi, gustumi, kafejumi, kalkumi, kolombumi, krucumi, langumi, lavumi, literumi, lokumi, lotumi, manumi, mastrumi. okulumi

-uma: [numero]-uma , dekstruma, inerciuma, komunuma, monduma