Judoj

Judoj יהודים (Jehudim)
Fotomontaĵo: Jehuda Makabeo • Jozefo Flavio • Rabeno Akiva • Majmonido • Baruch Spinoza • Sigmund Freud • Ŝolom Alejĥem • Albert Einstein • Emmy Noether • David Ben Gurion • Marc Chagall • Natalie Portman • Albert Einstein • Maimonides • Golda Meir • Emma Lazarus
etnoreligia grupo • nacio • popolo
Ŝemidoj
Suma populacio
taksata 13 - 14 milionoj
Ŝtatoj kun signifa populacio
Israelo 5 309 000  Usono 5 275 000  Francio 492 000  Kanado 373 000  Britio 297 000  Rusio 228 000  Germanio 200 000  Argentino 184 000  Aŭstralio 103 000  Brazilo 96 000  Hungario 90 000  Ukrainio 80 000  Sud-Afriko 72 000  Belorusio 67 000  Meksiko 40 000  Belgio 31 200  Nederlando 30 000  Italio 28 600  Etiopio 26 200  Ĉilio 20 700  Urugvajo 18 000  Svedio 18 000  Turkio 17 800  Hispanio 12 000  Irano 10 800  Aŭstrio 9 000  Azerbajĝano 6 800  Danio 6 400
Lingvo(j)
Historiaj judaj lingvoj: hebrea lingvo, jida, ladino Sanktaj lingvoj: hebrea lingvo kaj aramea lingvo Dominaj lingvoj: La patrinlingvon de la judoj en diasporo karakterize influis: angla lingvo, hebrea lingvo, jida lingvo kaj rusa lingvo
Religio
judismo
v • d • r

Judoj (hebree יְהוּדִים, jehudim, origine signifante "jehudaidoj" kaj poste "judujanoj"), aŭ hebreoj en la tradicia, zamenhofa uzo, estas etnoreligia grupo^[1] kaj nacio^[2][3][4] devenanta de la izraelidoj^[5][6][7] kaj aliaj antikvaj hebreoj^[8][9] de la historiaj Izraelujo kaj Judujo. La judaj etno, nacio, kaj religio estas forte interligitaj,^[10][11] ĉar judismo estas la etna religio de la juda popolo, kvankam ĝia observado fare de judoj varias de strikta observado ĝis kompleta neobservado.^[12] Judoj estas la nura popolo, al kiu teokratio estas tute natura administra formo.

Judoj estas ofte dividataj laŭ mezepokaj lokoj de diasporaj komunumoj kun koresponde apartaj ritoj, kutimoj, kaj prononcoj de la hebrea:

• Mizraĥoj (Mezoriento)
• Jemenaj judoj (Jemeno)
• Beta Israel (Etiopio)
• Aŝkenazoj (Centra kaj Orienta Eŭropo)
• Litoviaj judoj
• Sefardoj (Iberio, kaj post la granda forpelo de 1492, ĉefe de Nordafriko (Magrebo) kaj Mezoriento, do forte kongrua kun la Mizraĥoj)
• Buĥoraj judoj (Buĥaro, Centra Azio kaj Kaŭkazio)
• Italkoj (Itala duoninsulo)
• Romaniotoj (Grekio kaj Balkano)
• Montaj Judoj (Kaŭkazio)

La plimulto de genetikaj studoj montras, ke aŝkenazoj, italkoj, mizraĥoj, romaniotoj, kaj sefardoj estas pli parencaj unu al la aliaj ol al siaj najbaraj popoloj. Ekzemple, ajna aŝkenaza judo el Pollando estas pli parenca al iraka judo ol al nejuda polo.^[13] Tio konfirmas la tradician historian opinion, laŭ kiu judoj estas praidoj de tiuj, kiuj estis ekzilitaj el la regno Judujo post militaj malvenkoj kontraŭ la okupantaj romianoj.^[14][15][16] Ajna aŝkenazo kaj ajna sefardo, italko aŭ romanioto estas eĉ parencaj je nivelo de kvara aŭ kvina kuzo, kaj ankaŭ proksime parencaj al ajna mizraĥo.^[17][18] Antisemitismo kaj la juda demando en la 19-a jarcento tamen kondukas al tio, ke multaj eŭropaj judoj ekasertis la malon, ke ili estas "eŭropanoj kun hebrea religio"; la nova reformisma judismo iĝis unu el la plej aktivaj asertantoj de tiu vidpunkto.

En la jaro 2000 dise tra la mondo vivis 13 milionoj da judoj: 5800 mil en Usono (44%), 4847 mil en Israelo (37%), 600 mil en Francio (5%), 550 mil en Rusio kaj 400 mil en Ukrainio, inter aliaj. Do 81% el judoj nun loĝas en du landoj: Usono kaj Israelo. Novjorko mem havas 1750 mil judojn. Sed tio estas moderna fenomeno: antaŭ 1930, Ukrainio, Germanio, Pollando kaj Litovio havis grandajn nombrojn de judoj. Dum la Dua Mondmilito, Hitlero murdis du trionojn de la judoj de Eŭropo. Nun Germanio havas nur 100 mil judojn (2005). En 1939 estis 16.7 milionoj da judoj.

Kaj la kristanismo kaj la islamo havas radikojn en la juda religio. Kvankam ili estas gento malgranda kaj ofte senlanda, la judoj estas gento profunde influa. Tamen, oni devas konscii, ke multaj el la famaj figuroj, kiujn oni komune identigas kiel judoj, ne apartenis al la religio kaj ne vidis sin mem kiel judoj (Spinozo, Markso, Lev Trockij) kaj ofte ne estis edukitaj en la juda religio kaj tradicioj (Markso, Trockij).

1. ↑
   • Ethnic minorities in English law. Books.google.co.uk. Alirita la 23-an de decembro 2010.
   • Edgar Litt. "Jewish Ethno-Religious Involvement and Political Liberalism", paĝoj 328–32.
   • Craig R. Prentiss. (1-an de junio 2003) Religion and the Creation of Race and Ethnicity: An Introduction, p. 85–. ISBN 978-0-8147-6700-9.
   • The Avraham Harman Institute of Contemporary Jewry The Hebrew University of Jerusalem Eli Lederhendler Stephen S. Wise Professor of American Jewish History and Institutions. (30-an de novembro 2001) Studies in Contemporary Jewry : Volume XVII: Who Owns Judaism? Public Religion and Private Faith in America and Israel: Volume XVII: Who Owns Judaism? Public Religion and Private Faith in America and Israel, p. 101–. ISBN 978-0-19-534896-5.
   • Jewish Survival: The Identity Problem at the Close of the Twentieth Century; [... International Workshop at Bar-Ilan University on the 18th and 19th of March, 1997], p. 90–. ISBN 978-1-4128-2689-1.
   • John A. Shoup III. (17-an de oktobro 2011) Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia: An Encyclopedia, p. 133. ISBN 978-1-59884-363-7.
   • Tet-Lim N. Yee. (10-an de marto 2005) Jews, Gentiles and Ethnic Reconciliation: Paul's Jewish identity and Ephesians, p. 102–. ISBN 978-1-139-44411-8.}}
2. ↑ M. Nicholson. (2002) International Relations: A Concise Introduction. ISBN 978-0-8147-5822-9. "The Jews are a nation and were so before there was a Jewish state of Israel"
3. ↑ Jacob Neusner. (1991) An Introduction to Judaism: A Textbook and Reader, p. [htt://archive.org/details/introductiontoju0000neus/e/375 375]–. ISBN 978-0-664-25348-6. "That there is a Jewish nation can hardly be denied after the creation of the State of Israel"
4. ↑ Alan Dowty. (30-an de januaro 1998) The Jewish State: A Century Later, Updated With a New Preface, p. 3–. ISBN 978-0-520-92706-3. "Jews are a people, a nation (in the original sense of the word), an ethnos"
5. ↑ Raymond P. Scheindlin. (1998) A Short History of the Jewish People: From Legendary Times to Modern Statehood, p. 1–. ISBN 978-0-19-513941-9. Israelite origins and kingdom: "The first act in the long drama of Jewish history is the age of the Israelites"
6. ↑ Facts On File, Incorporated. (2009) Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, p. 337–. ISBN 978-1-4381-2676-0."The people of the Kingdom of Israel and the ethnic and religious group known as the Jewish people that descended from them have been subjected to a number of forced migrations in their history"
7. ↑ Harry Ostrer MD. (10-an de aŭgusto 2012) Legacy: A Genetic History of the Jewish People, p. 26–. ISBN 978-0-19-997638-6.
8. ↑ "In the broader sense of the term, a Jew is any person belonging to the worldwide group that constitutes, through descent or conversion, a continuation of the ancient Jewish people, who were themselves descendants of the Hebrews of the Old Testament." Jew ĉe Encyclopædia Britannica
9. ↑ "Hebrew, any member of an ancient northern Semitic people that were the ancestors of the Jews." Hebrew (People) ĉe Encyclopædia Britannica
10. ↑ Eli Lederhendler. (20-a de decembro 2001) Studies in Contemporary Jewry: Volume XVII: Who Owns Judaism? Public Religion and Private Faith in America and Israel, p. 101–. ISBN 978-0-19-534896-5. "Historically, the religious and ethnic dimensions of Jewish identity have been closely interwoven. In fact, so closely bound are they, that the traditional Jewish lexicon hardly distinguishes between the two concepts. Jewish religious practice, by definition, was observed exclusively by the Jewish people, and notions of Jewish peoplehood, nation, and community were suffused with faith in the Jewish God, the practice of Jewish (religious) law and the study of ancient religious texts"
11. ↑ Tet-Lim N. Yee. (10-a de marto 2005) Jews, Gentiles and Ethnic Reconciliation: Paul's Jewish identity and Ephesians, p. 102–. ISBN 978-1-139-44411-8. "This identification in the Jewish attitude between the ethnic group and religious identity is so close that the reception into this religion of members not belonging to its ethnic group has become impossible."
12. ↑ Jewish Survival: The Identity Problem at the Close of the Twentieth Century; [... International Workshop at Bar-Ilan University on the 18th and 19th of de marto, 1997], p. 90–. ISBN 978-1-4128-2689-1. "A person born Jewish who refutes Judaism may continue to assert a Jewish identity, and if he or she does not convert to another religion, even religious Jews will recognize the person as a Jew"
13. ↑ Prominent scholars blast theory tracing Ashkenazi Jews to Turkey
14. ↑ (2006) “The Importance of Ancestral Origin”, Genes, Behavior, and the Social Environment: Moving Beyond the Nature/Nurture Debate. ISBN 978-0-309-10196-7.
15. ↑ Katsnelson, Alla (2010-06-03). “Jews worldwide share genetic ties”, Nature. doi:10.1038/news.2010.277. 
16. ↑ Frudakis, Tony. (2010) “Ashkenazi Jews”, Molecular Photofitting: Predicting Ancestry and Phenotype Using DNA. Elsevier, p. 383. ISBN 978-0-08-055137-1.
17. ↑ Wade, Nicholas, "Studies Show Jews' Genetic Similarity", The New York Times, 2010-06-09.
18. ↑ (June 2000) “Jewish and Middle Eastern non-Jewish populations share a common pool of Y-chromosome biallelic haplotypes”, Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 97 (12), p. 6769–74. doi:10.1073/pnas.100115997.