Kupro

Cu ↓ Ag Ni ← kupro → Zn • [18Ar] 3d10 4s1 63 Cu 29 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ↓Perioda tabelo de elementoj↓
kemia elemento • simpla substanco
materialo • kuracilo • metalo
Ĝeneralaj informoj
Nomo (latine), simbolo, numero	kupro (cuprum), Cu, 29
CAS-numero	7440-50-8
Loko en perioda tabelo	11-a (I.B)-a grupo, 4-a periodo, bloko d
Karakteriza grupo	Transiraj metaloj
abundeco en terkrusto	0,01 %
Nombro de naturaj izotopoj	2
Aspekto	ruĝ-oranĝe metala
Atomaj ecoj
Relativa atompezo	63,546 amu
Atomradiuso	135 pm
Kovalenta radiuso	132 pm
Radiuso de van der Waals	140 pm
Elektrona konfiguracio	[18Ar] 3d10 4s1
Elektronoj en ĉiu energia ŝelo	2, 8, 18, 1
Oksidiĝa nombro	2, 1
Fizikaj ecoj
Materia stato	solida
Kristala strukturo	kuba (flankocentrita)
Denseco	8,96 g/cm3
Malmoleco	3 (Mohs-skalo)
Magneta konduto	diamagneta
Degelpunkto	1084,62 °C (1357,77 K)
Bolpunkto	2562 °C (2835 K)
Molvolumeno	7,11 · 10−6 m3/mol
Boliga varmo	300,3 kJ/mol
Premo de satura vaporo	0,0505 Pa (je 1084,45 °C)
Rapido de sono	3570 m/s
Specifa varmokapacito	380 J/(kg · K)
Elektra konduktivo	(je 20 °C) 59,6×106 S.m-1
Elektra rezistivo	16,78 nΩ·m, 1,678×10-8 Ω · m
Termika konduktivo	401 W/(m · K)
Diversaj
Elektronegativeco	1.9 (Pauling-skalo)
Se ne estas indikite alie, estas uzitaj unuoj de SI kaj SVP.

Kupro^[1] (latine cuprum) estas kemia elemento de la perioda tabelo kun la simbolo Cu kaj atomnumero 29. Malsimile al plejmulto da aliaj metaloj, kupro, kiam freŝe eksponita surfaco, havas sian propran karakteran oranĝkolorruĝan koloron. Ĝi estas tre duktila, fleksebla kaj ankaŭ iomete mola kun tre alta konduktivo kaj termika kaj elektra. Kupro estas plejparte uzata en elektrotekniko por dratoj, ĉar ĝi havas malgrandan elektran rezistancon, sed ankaŭ kiel konstrumaterialo kaj kiel konsistaĵo de kelkaj variaj alojoj.

Kupro troviĝas kiel pura metalo in naturo, kaj tio estis la fonto de la unua metalo kiu estis uzata de homoj, ĉirkaŭ 8,000 a.K.; ĝi estis la unua metalo kiu estis fandita el sia erco, ĉirkaŭ 5,000 a.K.; ĝi estis la unua metalo kiu esti muldita en formo en muldilo, ĉirkaŭ 4,000 a.K.; kaj estis la unua metalo kiu estis intence alojita kun alia metalo, nome stano, por krei bronzon, ĉirkaŭ 3,500.^[2]

En la Romia epoko, kupro estis ĉefe elminejita en Kipro, kaj tiele la origino de la nomo de la metalo venas el aes cyprium (metalo de Kipro), poste koruptita al cuprum, el kiuj devenas ekzemple la vortoj copper (angla), cuivre (franca), Koper (nederlanda) kaj Kupfer (germana).^[3] Ties kombinaĵoj estas ofte trovitaj kiel kupro(II) saloj, kiuj ofte havigas bluajn aŭ verdajn kolorojn al mineraloj kiaj azurito, malakito kaj turkiso kaj estis amplekse uzitaj historie kiel pigmentoj. Arkitekturaj strukturoj konstruitaj el kupro korodas por havi verdan verdigron (aŭ patino). Ornamartoj elstare montras kupron, kaj pro si mem kaj laŭ la formo de pigmentoj.

Kupro estas esenca al ĉiuj vivantaj organismoj kiel indika oligoelemento ĉar ĝi estas ŝlosila konstituanto de la spira enzimokomplekso citokromo c oksidazo. Ĉe moluskoj kaj krustuloj kupro estas konstituanto de la sangopigmento hemocianino, kiu estas anstataŭata de la fer-kompleksa hemoglobino ĉe fiŝoj kaj aliaj vertebruloj. La ĉefaj areoj kie kupro troviĝas en homoj estas hepato, muskoloj kaj ostoj.^[4] Kuprokombinaĵoj estas uzataj kiel bakteribremsiloj, fungicidoj, kaj lignokonserviloj.

1. ↑ Kupro en vortaro.net
2. ↑ (1992) The New Encyclopedia Britannica, 15‑a eldono 3, Chicago: Encyclopedia Britannica, Inc.. ISBN 085-229553-7.
3. ↑ Encyclopaedia Britannica, 11a eld., vol. 7, p. 102.
4. ↑ Copper. Merck Manual Home Health Handbook. Merck Sharp & Dohme Corp., a subsidiary of Merck & Co. Inc. (2008). Arkivita el la originalo je 2016-03-07. Alirita 7a de Aprilo 2013. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2016-03-07. Alirita 2015-12-30.