Socialismo

Socialismo
politika ideologio • ekonomia sistemo • socia formiĝo • socia movado
kontraŭkapitalismo
v • d • r

Socialismo estas politika doktrino kiu celas kolektivan posedon de la produktrimedoj, por ĉesigi ekspluatadon al la laboristoj faritan de la mastraro kaj posedantaro. Tial ĝi celas la ĝeneralan intereson anstataŭ nure personan intereson (sed kompreneble lastcele la intereso de konkretaj individuoj ja estas la celo). Socialismo ebligus, kaj historie estigis tre diversajn formojn ekde totalismajn diktaturojn ĝis anarkiistaj sistemoj pasante tra tre klasikaj demokratiaj respublikoj. Tamen la ĉefaj bazoj estas respekto al homaj rajtoj, libereco kaj egaleco.

Socialismo estas socia kaj ekonomia sistemo karakterizita per socia proprieto de la produktadrimedoj kaj kooperativa administrado de la ekonomio,^[1][2] same kiel la politikaj teorio kaj movado kiuj direktas sin al la establado de tia sistemo.^[3][4] "Socia proprieto" povas rilati al kooperativaj entreprenoj, komuna proprieto, ŝtatposedaĵo, civitana proprieto de egaleco, aŭ ajna kombinaĵo de tiuj.^[5] Ekzistas multaj specoj de socialismo kaj ekzistas neniu ununura difino enkapsuliganta ĉiujn el ili.^[6] Ili malsamas en la speco de socia proprieto kiun ili rekomendas, en la grado laŭ kiu ili dependas de merkatoj aŭ planado, kiel administrado estas organizota ene de produktivaj institucioj, kaj laŭ la rolo de la ŝtato en konstruado de socialismo.^[7]

Socialisma ekonomia sistemo estas bazita sur la organiza preskribo de produktado por uzo, intencante la produktadon de varoj kaj servoj por rekte kontentigi ekonomian postulon kaj homajn bezonojn kie objektoj estas aprezitaj surbaze de sia uzo-valoro aŭ utileco, kontraste al estado strukturitaj sur la amasiĝo de kapitalo kaj produktado por profito.^[8] En la tradicia koncepto de socialisma ekonomio, kunordigo, kontado kaj valortakso estus faritaj en speco, per ofta fizika magnitudo, (uzante fizikajn kvantojn) aŭ per rekta kvanto de laboro-tempo modloko de financa kalkulo.^[9][10] Pri distribuado de produktaĵo (servoj, bonfarto aŭ riĉeco) ekzistas du proponoj, unu kiu estas bazita sur la principo De ĉiu laŭ ties kapabloj, al ĉiu laŭ ties bezonoj. La konsilindeco, farebleco kaj precizaj metodoj de resursoasignado kaj valortakso estas la temo de la socialisma kalkuldebato.

La socialisma politika movado inkludas varian aron de politikaj filozofioj. Kernaj dikotomioj ene de la socialista movado inkludas la distingon inter reformismo kaj revolucia socialismo kaj inter ŝtata socialismo kaj liberecisma socialismo. Ŝtata socialismo postulas la ŝtatigon de la produktadrimedoj kiel strategio por efektivigado de socialismo, dum libervolismaj socialistoj ĝenerale metas sian esperon en malcentrigajn rimedojn de rekta demokratio kiel ekzemple libervolisma municipismo, civitanaj asembleoj, sindikatoj, kaj la laboristaj konsilioj,^[11] venantaj de ĝenerala kontraŭaŭtoritata sinteno.^{[12][13][14][15][16][17][18]} Demokrata socialismo elstarigas la centran rolon de demokrataj procezoj kaj de politikaj sistemoj kaj estas kutime komparita al ne-demokrataj politikaj movadoj kiuj rekomendas socialismon.^[19] Kelkaj socialistoj adoptis la kialojn de aliaj sociaj movadoj, kiel ekzemple ekologiismo, feminismo kaj liberalismo.

Moderna socialismo originis de 18-ajarcenta intelektula kaj laborist-klasa politika movado kiu kritikis la efikojn de industriiĝo kaj de privata proprieto sur socio. La reanimado de respublikismo en la Usona Revolucio de 1776 kaj la egalismaj valoroj lanĉitaj fare de la Franca Revolucio de 1789 originis socialismon kiel klara politika movado. En la komenco de la 19-a jarcento, "socialismo" rilatis al iu konzerno por la sociaj problemoj de kapitalismo sendependa de la solvoj al tiuj problemoj. Tamen, ekde la fino de la 19-a jarcento, "socialismo" signifis opozicion al kapitalismo kaj lobiado por alternativa post-kapitalisma sistemo bazita sur iu formo de socia proprieto.^[20] Dum tiu tempo, germana filozofo Karl Marx kaj lia kunlaboranto Friedrich Engels publikigis verkojn kritikantajn la utopiajn aspektojn de tiatempaj socialismaj tendencoj kaj uzis materialisman komprenon de socialismo kiel fazon de evoluo kiu okazos tra socia revolucio iniciatita per kaj eskaladiĝo kaj konfliktantajn klasrilatojn ene de kapitalismo.^[21] Kune kun tio ekaperis aliaj tendencoj kiel ekzemple anarkiismo, revolucia sindikatismo, socialdemokratio, marksismo-leninismo kaj demokrata socialismo same kiel la kunfluejo de socialismo kun kontraŭ-imperiismaj kaj kontraŭrasismaj luktoj ĉirkaŭ la mondo. La socialisma movado estis la plej influa tutmonda movado kaj eble kun la plej vasta politik-ekonomia mondrigardo de la 20-a jarcento.^[22] Hodiaŭ, socialistaj partioj kaj ideoj restas politika forto kun ŝanĝiĝantaj gradoj da potenco kaj influo gvidantaj naciajn registarojn en multaj landoj tra la mondo.

1. ↑ (2011) International Encyclopedia of Political Science. SAGE Publications, Inc. ISBN 978-1412959636. “Socialist systems are those regimes based on the economic and political theory of socialism, which advocates public ownership and cooperative management of the means of production and allocation of resources.”.
2. ↑ socialism Britannica ACADEMIC EDITION. Konsultita la 19an de Januaro 2012.
3. ↑ "2. (Government, Politics & Diplomacy) any of various social or political theories or movements in which the common welfare is to be achieved through the establishment of a socialist economic system" "Socialism" at The Free dictionary
4. ↑ "The origins of socialism as a political movement lie in the Industrial Revolution." "Socialism" in Encyclopedia Britannica Online
5. ↑ O'Hara, Phillip. (September 2003) Encyclopedia of Political Economy, Volume 2. Routledge. ISBN 0-415-24187-1. “In order of increasing decentralisation (at least) three forms of socialized ownership can be distinguished: state-owned firms, employee-owned (or socially) owned firms, and citizen ownership of equity.”.
6. ↑ Peter Lamb, J. C. Docherty. Historical dictionary of socialism. Lanham, Maryland, UK; Oxford, England, UK: Scarecrow Press, Inc, 2006. p. 1.
7. ↑ Nove, Alec. Socialism. New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition (2008): http://www.dictionaryofeconomics.com/article?id=pde2008_S000173
8. ↑ "Socialism and Capitalism: Are They Qualitatively Different Socioeconomic Systems?", de Kotz, David M. Konsultita la 19an de Februaro, 2011, el University of Massachusetts: http://people.umass.edu/dmkotz/Soc_and_Cap_Diff_Syst_06_12.pdf: "This understanding of socialism was held not just by revolutionary Marxist socialists but also by evolutionary socialists, Christian socialists, and even anarchists. At that time, there was also wide agreement about the basic institutions of the future socialist system: public ownership instead of private ownership of the means of production, economic planning instead of market forces, production for use instead of for profit."
9. ↑ Market Socialism: The Debate Among Socialists, de Schweickart, David; Lawler, James; Ticktin, Hillel; Ollman, Bertell. 1998. From "The Difference Between Marxism and Market Socialism" (pp. 61–63): "More fundamentally, a socialist society must be one in which the economy is run on the principle of the direct satisfaction of human needs...Exchange-value, prices and so money are goals in themselves in a capitalist society or in any market. There is no necessary connection between the accumulation of capital or sums of money and human welfare. Under conditions of backwardness, the spur of money and the accumulation of wealth has led to a massive growth in industry and technology ... It seems an odd argument to say that a capitalist will only be efficient in producing use-value of a good quality when trying to make more money than the next capitalist. It would seem easier to rely on the planning of use-values in a rational way, which because there is no duplication, would be produced more cheaply and be of a higher quality."
10. ↑ Bockman, Johanna. (2011) Markets in the name of Socialism: The Left-Wing origins of Neoliberalism. Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-7566-3.
11. ↑ Rocker, Rudolf. (2004) Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice. AK Press. ISBN 978-1-902593-92-0.
12. ↑ "Authority is defined in terms of the right to exercise social control (as explored in the "sociology of power") and the correlative duty to obey (as explred in the "philosophy of practical reason"). Anarchism is distinguished, philosophically, by its scepticism towards such moral relations – by its questioning of the claims made for such normative power – and, practically, by its challenge to those "authoritative" powers which cannot justify their claims and which are therefore deemed illegitimate or without moral foundation."Anarchism and Authority: A Philosophical Introduction to Classical Anarchism de Paul McLaughlin. AshGate. 2007. pg. 1
13. ↑ "The IAF - IFA fights for : the abolition of all forms of authority whether economical, political, social, religious, cultural or sexual.""Principles of The International of Anarchist Federations" Arkivigite je 2012-01-05 per la retarkivo Wayback Machine
14. ↑ "Anarchism, then, really stands for the liberation of the human mind from the dominion of religion; the liberation of the human body from the dominion of property; liberation from the shackles and restraint of government. Anarchism stands for a social order based on the free grouping of individuals for the purpose of producing real social wealth; an order that will guarantee to every human being free access to the earth and full enjoyment of the necessities of life, according to individual desires, tastes, and inclinations." Emma Goldman. "What it Really Stands for Anarchy" in Anarchism and Other Essays.
15. ↑ Individualisma anarkiisto Benjamin Tucker difinis anarkiismon kiel opozicio al aŭtoritato jene "They found that they must turn either to the right or to the left, — follow either the path of Authority or the path of Liberty. Marx went one way; Warren and Proudhon the other. Thus were born State Socialism and Anarchism...Authority, takes many shapes, but, broadly speaking, her enemies divide themselves into three classes: first, those who abhor her both as a means and as an end of progress, opposing her openly, avowedly, sincerely, consistently, universally; second, those who profess to believe in her as a means of progress, but who accept her only so far as they think she will subserve their own selfish interests, denying her and her blessings to the rest of the world; third, those who distrust her as a means of progress, believing in her only as an end to be obtained by first trampling upon, violating, and outraging her. These three phases of opposition to Liberty are met in almost every sphere of thought and human activity. Good representatives of the first are seen in the Catholic Church and the Russian autocracy; of the second, in the Protestant Church and the Manchester school of politics and political economy; of the third, in the atheism of Gambetta and the socialism of Karl Marx." Benjamin Tucker. Individual Liberty.
16. ↑ . Anarchism as a Theory of Organization (1966). Arkivita el la originalo je 2010-03-25. Alirita 1a Marto 2010.
17. ↑ Anarkiisma historiisto George Woodcock informas pri la kontraŭaŭtoritatismo de Miĥail Bakunin kaj montras kontraŭon kaj al la ŝtataj kaj al neŝtataj formoj de aŭtoritato jene: "All anarchists deny authority; many of them fight against it." (paĝo 9)...Bakunin did not convert the League's central committee to his full program, but he did persuade them to accept a remarkably radical recommendation to the Berne Congress of September 1868, demanding economic equality and implicitly attacking authority in both Church and State."
18. ↑ Brown, L. Susan. (2002) “Anarchism as a Political Philosophy of Existential Individualism: Implications for Feminism”, The Politics of Individualism: Liberalism, Liberal Feminism and Anarchism. Black Rose Books Ltd. Publishing.
19. ↑ Ofte, tiu difino estas invokata por distingi demokratan socialismon el aŭtoritatisman socialismon kiel ĉe Malcolm Hamilton Democratic Socialism in Britain and Sweden (St Martin's Press 1989), en Donald F. Busky, Democratic Socialism: A Global Survey Greenwood Publishing, 2000, Vidu pp. 7-8., Jim Tomlinson Democratic Socialism and Economic Policy: The Attlee Years, 1945-1951, Norman Thomas Democratic Socialism: a new appraisal aŭ Roy Hattersley ĉe Choose Freedom: The Future of Democratic Socialism
20. ↑ Gasper, Phillip. (October 2005) The Communist Manifesto: a road map to history's most important political document. Haymarket Books. ISBN 1-931859-25-6. “As the nineteenth century progressed, "socialist" came to signify not only concern with the social question, but opposition to capitalism and support for some form of social ownership.”.
21. ↑ Anthony Giddens. Beyond Left and Right: The Future of Radical Politics. 1998 edition. Cambridge, England, UK: Polity Press, 1994, 1998. p. 71.
22. ↑ "Socialism was the most influential secular movement of the twentieth century, worldwide. It was a political ideology (or world view), a wide and divided political movement..." George Thomas Kurian (eld). The Encyclopedia of Political Science CQ Press. Washington D.c. 2011. Paĝoj 1554