Ultraviola radiado

Ultraviola aŭ transviola radiado (mallongigite UV) estas elektromagneta radiado kun ondolongo inter 380 nm kaj 10 nm.

La supran limon de ĝia ondolongaro formas la viola lumo, kiu estas la plej altfrekvenca lumo videbla por la homa okulo. La suba limo estas arbitre fiksita; radiadon kun pli mallongaj ondoj oni nomas rentgena aŭ X-radiado.

Ofte oni jene dividas la ultraviolajn radiojn (UV) laŭ la ondolongo:

• UVA, 380–315 nm; nomataj ankaŭ "nigra lumo"; tiaj radioj trairas ordinaran vitron kaj bronzigas la homan haŭton. Ili estas uzataj ankaŭ por fluoreskigi certajn substancojn. Interalie ili lumigas dentojn kaj tolaĵojn lavitajn per modernaj lavmaŝinoj
• UVB, 315–280 nm; tiaj radioj ne trairas ordinaran vitron; ili bronzigas, sed ankaŭ brulumigas la homan haŭton kaj kaŭzas haŭtan kanceron.
• UVC, 280–10 nm; ĝi utilas por mortigi malutilajn mikroorganismojn; tiu efiko baziĝas sur la alta energio de la ultraviolaj fotonoj, kiu kapablas difekti la strukturon de vivantaj ĉeloj; sub 200 nm ĝi kapablas jonigi atomojn. Aero sorbas radiadon sub ondolongo de 200 nm. Pura nitrogeno tamen tralasas UV-radiojn ĝis ondolongo de 150 nm.

UV-radiado ĉeestas en sunlumo, kaj konsistigas ĉirkaŭ 10% de la tuta elektromagneta radiado eligita de la Suno. Tiu ĉi elradias ĉiujn tri specojn, sed pro la ŝirmo de la atmosfero preskaŭ nur UVA atingas la surfacon de la Tero; nur 1 % estas UVB kaj UVC. Pro la difektiĝo de la ozona tavolo tiu parto nun pligrandiĝas.

Kvankam long-ondolonga ultraviola ne estas konsiderata joniga radiado ĉar al ĝiaj fotonoj mankas la energio por ionigi atomojn, ĝi povas kaŭzi kemiajn reakciojn kaj kaŭzas multajn substancojn brili aŭ fluoriĝi . Sekve, la kemiaj kaj biologiaj efikoj de UV estas pli grandaj ol simplaj varmaj efikoj, kaj multaj praktikaj aplikoj de UV-radiado devenas de ĝiaj interagoj kun organikaj molekuloj. UV-lumo permesas al korpo produkti D-vitaminon (specife per UVB), kiu estas esenca al vivo; tamen ekscesa eksponiĝo produktas nocajn efikojn, kiuj tipe superas la avantaĝojn^{[1] [2]}.

Mallongonda ultraviola lumo damaĝas DNA kaj steriligas surfacojn, kun kiuj ĝi kontaktiĝas. Por homoj, sunbruno kaj sunbruligo estas konataj efikoj de ekspozicio de la haŭto al UV-lumo, kune kun pliigita risko de haŭta kancero. La kvanto de UV-lumo produktita de la Suno signifas, ke la Tero ne povus subteni vivon sur seka grundo, se la plej granda parto de tiu lumo ne estus filtrita de la atmosfero. Pli energia, pli mallonga ondolonga "ekstrema" UV sub 121 nm jonigas aeron tiel forte, ke ĝi estas sorbita antaŭ ol ĝi atingas la teron.

Aliflanke, brila sunlumo produktas serotoninon, kiu agas sur homan humoron. La produktado de serotonino estas rekte proporcia al la kvanto da sunlumo, kiun ricevas la korpo^[3][4].

Krom la suno, UV ankaŭ estas produktita per elektraj arkoj kaj specialigitaj lumoj, kiel ekzemple hidrarg-vaporaj lampoj, sunbrunigaj lampoj kaj nigraj lumoj .

La pli malalta ondolonga limo de homa vizio estas kutime laŭ 400 nm, do ultraviolaj radioj estas nevideblaj por homoj, kvankam iuj homoj povas percepti lumon je iomete pli mallongaj ondolongoj ol tiuj. Insektoj, birdoj kaj iuj mamuloj povas vidi preskaŭ transviolan lumon (t.e., iom pli mallongajn ondolongojn ol tio, kion homoj povas vidi).

1. ↑ "The known health effects of UV, Ultraviolet radiation and the INTERSUN Programme" (La konataj sanefikoj de ultraviola radiado
2. ↑ Arkivo de MOS (16a de oktobro 2016 , Monda Organizaĵo pri Sano.). Arkivita el la originalo je 2016-10-16. Alirita 2019-06-21.
3. ↑ Korb, Alex, "Boosting Your Serotonin Activity"
4. ↑ Aktivigi serotoninoproduktadon (17a de novembro 2011). Arkivita el la originalo je 2017-08-01. Alirita 1a de aŭgusto 2017 . Psychology Today..