Aes astuna

Aes grave ("brontze astuna") edo aes libral da Antzinako Erroman erabiltzen zen Italia erdialdeko txanpon mota bat. Idazle erromatarrek hitz hori erabiltzen zuten Errepublikako lehen garaietako brontze urtuzko moneta arkaiko astunak izendatzeko. Berez, As zaharrak direla esan daiteke.

Jatorriz, Erdialdeko Italian hainbat populaziok jaulki zituzten, batez ere K. a. III. mendean, hein batean aes signatum delako txanponarekin batera. Aes-aren pisu estandarra (txanponaren oinarria), hasieran, erromatar libera komertziala zen, 327,45 gramoren baliokidea, gerora 272,8 gramora murriztu zena, unean uneko agintaritza igorlearen arabera.^[1] Beste batzuetan, libera italiko astuna (340 gramo) baino pisu handiagoa duten piezak aurkitzen dira Apulian eta Picenon.^[2]

Aes astuna Erromako lehen moneta-sistema izan zen, K.a. III. mendearen hasieran eta K.a. 211. mendean indarrean egon zena. Hainbat baliotako pieza lentikularrez osatuta zegoen, brontzezkoak soilik, metal urtuz eginak. Aes-a unitate batekoa da, sistemaren unitate nagusia, eta pisu unitate erromatarrera egokitzen da, libra izendatzen zuten pisu unitatea, hain zuzen, 324 gramo ingurukoa. Gainera, Aes txanponaren multiploak (decussis, quincussis, tressis, dupondio) eta zatitzaileak (semis, triente, cuadrante, sextante, uncia, semuncia, cuartuncia) zeuden, nahiz eta horietako batzuk noizbehinka bakarrik igorri ziren.

Balio bakoitza, hau da, txanpon tipo bakoitza, identifikatzen zuten irudiak askotarikoak izan ziren, harik eta azken jaulkipenean, K.a. 225 inguruan, nabe-branka bat ezarri zen ifrentzurako eta jainko edo jainkosa bat aurrealderako, desberdina zena txanponaren balioaren arabera. Ordutik aurrera, aes-ak Janoren aurpegi biko burua eta I. balio marka zituen; semis-ak (aesaren 1/2), Saturnorena eta S bat; triens-ak, Minervarena eta 4 puntu; quadrans-ak, Herkulesena eta 3 puntu; sextans-ak (aes-aren 1/6), Merkuriorenak eta 2 puntu; eta ontzak (uncia) (aes-aren 1/12) Erromaren alegoria eta puntu 1. Balore eta tipoen sistema horrek, baina txanpon landuetan (eta ez urtuetan aurreko etapan bezala), Errepublikaren amaierara arte iraun zuen, nahiz eta txanponen pisua pixkanaka jaitsi zen denboran aurrera egin hala.^[3][4]

1. ↑ (Ingelesez) Crawford, Michael Hewson. (1974). Roman Republican Coinage. Cambridge University Press, 919 or..
2. ↑ (Gaztelaniaz) de Martino, Frncesco. (1985). Madril: Akal.
3. ↑ (Gaztelaniaz) «CER.es Colecciones en Red - Museos» ceres.mcu.es (Noiz kontsultatua: 2025-04-14).
4. ↑ Smith, Doug. (1999). «Cast Greek & Roman Coins» Doug Smith's Ancient Coins.