Alexander von Humboldt

Alexander von Humboldt
Irudi gehiago
Geheimrat (en)
Bizitza
Jaiotza	Berlin, 1769ko irailaren 14a
Herrialdea	Prusiako Erresuma
Bizilekua	rue Jacob (en) New Chambers (en)
Heriotza	Berlin, 1859ko maiatzaren 6a (89 urte)
Hobiratze lekua	Tegelko jauregia
Familia
Aita	Alexander Georg von Humboldt
Ama	Marie-Elisabeth von Humboldt
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Anai-arrebak	ikusi Wilhelm von Humboldt
Familia	ikusi Alexander Joseph von Steuben (en) (semebitxi)
Hezkuntza
Heziketa	Alma Mater Viadrina (en) Göttingengo Unibertsitatea Freiberg University of Mining and Technology (en) Jenako Unibertsitatea
Tesi zuzendaria	Georg Christoph Lichtenberg
Doktorego ikaslea(k)	Johann Wilhelm Ritter Otto Wilhelm Hermann Abich (en)
Hizkuntzak	frantsesa alemana gaztelania
Irakaslea(k)	Justus Christian Loder Johann Simon von Kerner (en) Georg Christoph Lichtenberg
Ikaslea(k)	ikusi Johann Wilhelm Ritter
Jarduerak
Jarduerak	geologoa, esploratzailea, botanikaria, geografoa, ganberazaina, ozeanografoa, demografoa, bolkanologoa, bidaia idazlea, zientzia idazlea, meteorologoa, polimata, mezenasa, zoologoa, naturalista, mineralogoa, astronomoa, klimatologoa, etnologoa, landare biltzailea, ornitologoa, world traveler (en) , ekonomialaria eta politikaria
Lantokia(k)	Frankfurt Oder
Enplegatzailea(k)	Jenako Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi Aspects of nature (en) Cosmos (en)
Jasotako sariak	ikusi Merit Order of the Bavarian Crown Imperial Order of the Rose Grand Cross of the Order of the Dannebrog Ohorezko Legioko gurutze handia Mexican Imperial Orders Grand Cross of the Order of Christ Order of St. Vladimir, 1st class Order of the White Falcon Knight Grand Cross of the Order of Saints Maurice and Lazarus Karlos III.aren Ordenaren Gurutze Handia Bavarian Maximilian Order for Science and Art  (1853) Copley Domina  (1852) Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena Knight of the Order of St. Alexander Nevsky honorary citizen of Berlin Order of the Black Eagle Order of the Red Eagle 1st Class Civil Order of Saxony Fellow of the American Academy of Arts and Sciences Foreign Member of the Royal Society  (1815eko apirilaren 6a) honorary doctor of the University of Tübingen honorary doctor of the University of Bonn honorary doctor of the University of Tartu honorary doctor of the University of St Andrews honorary doctor of the Charles University of Prague Pour le Mérite ordena Order of the Dannebrog
Influentziak	Friedrich Schelling
Kidetza	Royal Society Alemaniako Natur Zientzien Leopoldina Akademia Prusiako Zientzien Akademia Zientzien Bavariar Akademia Academy of Science for Public Utility (en) Göttingengo Zientzien Akademia Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia Hungariako Zientzien Akademia Naturforschende Gesellschaft in Danzig (en) Suediako Zientzien Errege Akademia Frantziako Zientzien Akademia Amerikako Sozietate Filosofikoa San Petersburgoko Zientzien Akademia Kultura patriotikorako silesiar elkartea Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Warsaw Society of Friends of Learning (en) Zientzien Errusiar Akademia Société de Géographie (en) American Antiquarian Society (en) XL izeneko Zientzien Akademia Nazionala Zientzia Zehatzen, Fisikoen eta Naturalen Errege Akademia Accademia delle Scienze di Torino
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa

Friedrich Wilhelm Heinrich Alexander Freiherr von Humboldt^[1][2] (Berlin, 1769ko irailaren 14a – Berlin, 1859ko maiatzaren 6a) alemaniar naturalista, geografoa eta esploratzailea izan zen, eta Wilhelm von Humboldt politikari, hizkuntzalari eta euskalariaren anaia gaztea. Botanika eta geografia arloetan egin zituen lanek biogeografia sortu zuten.

Egindako esplorazio-bidaiak (hainbat eremu zientifikotan izandako eragina dela eta Darwinek egindakoekin alderatu daitezkeenak) Europatik Hego eta Ipar Amerikara eta Erdialdeko Asiara eraman zuen. Esperimentuak eta landa-azterketak egin zituen hainbat arlotan: fisika, zoologia —ornitologian bereziki—, klimatologia, ozeanografia, geologia, mineralogia, botanika, Bolkanologia... Bere garaiari aurreratua, pentsamendu ekologikoaren aitzindari izan zen, eta klima-aldaketari buruz idatzi zuen lehena. Bere bizitzan, ospe handia lortu zuen Alemanian, baita atzerrian ere aintzatespena: Royal Societyko eta American Philosophical Societyko kide izan zen; Berlingo Zientzien Akademiak «bere garaiko zientzialari nagusi» gisa ohoratu zuen, eta Frantziako Zientzien Akademiak «Aristoteles berria» ezizena jarri zion^[3].

Humboldt anaiei buruz, eta bereziki Alexanderri buruz, aipatu izan da bere lanetan besteren materialak, bereziki espainiarrak edo hispaniarrak, erreferentziarik gabe aprobetxatu zituela^{[4][5][6][7][8]}.​​​​​ Beste salaketa bat ere egin izan diote Alexanderri: Ameriketan zehar bidaiatzeko Espainiako Koroak emandako ibiltze-baimen bereziaz gozatzean, atzerriko nazioek erabil zitzaketen artxibo ofizialak erraz kontsultatu ahal izan zituela^[9].

1. ↑ Puig-Samper Mulero, Miguel Ángel. Real Academia de la Historia, ed. «Alexander von Humboldt». Archivado desde el original el 5 de febrero de 2020. Consultado el 29 de agosto de 2023.
2. ↑ (Ingelesez) «Alexander von Humboldt | Biography, Discoveries, & Facts | Britannica» www.britannica.com 2024-05-02 (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
3. ↑ (Gaztelaniaz) «Alejandro de Humboldt y su época» RdL – Revista de Libros 2017-02-01 (Noiz kontsultatua: 2024-05-09).
4. ↑ M. Müller, Lectures on the Science of Language, Londres, Longmans, Green and Co., 1861, vol. I, pp. 147-150
5. ↑ S. Navarro Pastor, Aspectos de la recepción de la obra de Juan Andrés en Alemania, I-II, Madrid, Asociación Española de Eslavistas, 1996, I.
6. ↑ Ulrike Folie et alii (ed.), W. von Humboldt, Südsee- und Südostasiatische Sprachen. Vorarbeiten zu “Über die Kawi-Sprache auf der Insel Java”, Paderborn, Ferdinand Schöningh, 2017.
7. ↑ P. Aullón de Haro, La Escuela Universalista Española del siglo XVIII, Madrid, Sequitur, 2016, pp. 73-74, 175-177; P. Aullón de Haro, "Fenomenografía de la Escuela Universalista", en Idea de la Ilustración: Estudios sobre la Escuela Universalista Española, Madrid, Verbum, 2022, pp.74-82.
8. ↑ Mª. R. Martí Marco, "La difícil construcción del manual humboldtiano", en Recensión, 8 / julio 2022 (Sarean erabilgarri).
9. ↑ Sandra Rebock, Humboldt and Jefferson, Chralottesville-Londres, University of Virginia Press, 2014.