Amerikako Iraultza

Artikulu honetan, Amerikako Iraultzaren aldeko Hamahiru Kolonia britainiar biztanleei amerikarrak deituko diegu, bai eta batzuetan abertzaleak, matxinoak, iraultzaileak edo whig-ak ere. Iraultzaren aurka eta britainiarren alde egin zuten kolonoei, beste alde batetik, leialak edo tory-ak deituko diegu. Hamahiru kolonien area geografikoari Amerika esango diogu.

Amerikako Iraultza XVIII. mendean izandako asaldura politikoa izan zen: Ipar Amerikako hamahiru koloniak bat egin zuten Britainiar Inperiotik askatzeko, eta elkarturik Ameriketako Estatu Batuak bilakatu ziren. Lehenik, Britainia Handiko Legebiltzarrari aginpidea ukatu zioten, legebiltzar hartan beren ordezkaririk itsasoz bestaldetik gobernatzen baitzituen. Gero, erregeren funtzionarioak kanporatu zituzten. 1774erako koloniek Kongresu Probintzial bana edo erakunde baliokide bana zeukaten, euren buruak gobernatzeko, baina Inperioaren barnean. Britainiarrek soldaduak bidali zituzten, berriz ere euren aginte zuzena ezartzeko. Bigarren Kongresu Kontinentalaren bitartez, amerikarrek britainiarren aurkako borroka militarra zuzendu zuten; Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerra izenaz ezaguna den borroka, alegia.^[1]

Britainiarrek lurreko armada bidali zuten eta euren itsas armada indartsua erabili zuten kostaldea blokeatzeko.Matxinoek George Washington amerikarren komandante nagusi izendatu zuten eta Kongresuarekin batera lan egin zuen leialen eragina indargabetzeko. Era berean, Britainiar Handiko Jorge III.aren agintea zapaltzailea zela adierazi zuten, eta, beraz, legez-kontrakoa.Thomas Jeffersonek idatzi eta estatuek aho batez Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena onartu zutenean, Kongresuak independentzia aldarrikatu zuen 1776ko uztailean. Guda hasi zen eta britainiarrek Boston galdu zuten 1776an, baina gero New York hiria hartu zuten.

Amerikarrek britainiar armada bat harrapatu zuten Saratogan. Frantsesak gudan sartu zirenean Estatu Batuen alde itsas armaden boterea berdindu ziren, 1778an. Amerikar-frantses indar batek beste britainiar armada bat harrapatu zuen Yorktownen, 1781ean, gerra amaitu zutelarik. 1783ko bake itun batek herrialde berriaren erabateko independentzia berretsi zuen Britainiar Inperiotik eta amerikarrei Mississippi ibaiaren ekialde ia osoaren jabetza eman zien.

Amerikako Iraultza britainiar kolonien hasierako gizartean gertatutako aldaketa sozial, politiko eta pentsamendukoen emaitza izan zen. Aldaketa guzti horiei Ameriketako Ilustrazioa deitu zioten. Amerikarrek garai haietan Europan agintzen zuten aristokratak egotzi zituzten. Sistema horren ordez, errepublikanismoa hobesten zuten, Ilustrazioaren liberalismoaren ikuspuntuan oinarrituta. Iraultzaren emaitza esanguratsuenetako bat demokratikoki hautatutako eta herria ordezkatzen zuen eta ordezkatutakoen nahietara erantzulea zen gobernu bat sortzea izan zen.

Herrialde berriaren gobernuari buruzko auzi garrantzitsu asko 1788ko Estatu Batuetako Konstituzioa onartzearekin batera konpondu ziren. Konstituzio horrek 1781eko gobernu ahul baten saiakera bat ordeztu zuen, Konfederazioaren eta Betiereko Batasunaren Artikuluak hain zuzen ere. Konfederazio indargabe baten aurrean, Konstituzioak gobernu federal indartsua ezarri zuen. Konstituzioaren lehenengo hamar zuzenketak 1791ko Estatu Batuetako Eskubideen Deklarazioan onartu zituzten berehala. Iraultza piztu zuten “berezko eskubide” asko bermatzen zituen. Deklarazio horren bitartez, gobernu zentral indartsu bat askatasun pertsonal sakon batekin uztartzen saiatu ziren.

1. ↑ https://www.historiasimple.com/2009/04/la-revolucion-americana.html