Bosniako gerra

Bosniako gerra
Jugoslaviako Gerrak
Erlojuen orratzen norantzan ezkerretik hasita: Bosniako parlamentua sutan Sarajevoko setioan; Ratko Mladić Republika Srpskako soldaduekin; Norvegiako NBEko soldadua Sarajevon
Data	1992ko apirilak 1 – 1995ko abenduak 14
Lekua	Bosnia eta Herzegovina
Emaitza	Daytongo akordioak Dayton Akordioen araberako Bosnia eta Herzegovinaren barne-zatiketa NATOren agindupeko IFOR indarren hedaketa bake akordioa betearazteko. Galera zibil handiak Bosniarren artean. Gutxienez 100.000 hildako eta bi milioi desplazatu baino gehiago.
Gudulariak
1992–94: Bosnia-Herzegovina 1992-94: Herceg Bosna Kroazia 1992-94; Republika Srpska Yugoslaviako EF Bosnia Mendebaldea 1993tik aurrera
1994-95: Kroazia Bosnia-Herzegovina NATO Bonbardaketa operazioak 1995ean 1994-95: Republika Srpska Bosnia Mendebaldea
Buruzagiak
Alija Izetbegović Sefer Halilović Rasim Delić Leighton W. Smith Franjo Tuđman Janko Bobetko Mate Boban Milivoj Petković Dario Kordić Slobodan Milošević Vojislav Šešelj Radovan Karadžić Ratko Mladić Momčilo Krajišnik Fikret Abdić
Indarra
~100 tanke ~200.000 infanteria ~300 tanke ~70.000 infanteria ~650 tanke ~120.000 infanteria
Galerak
31.270 soldadu 33.071 zibil 5.439 soldadu 2.163 zibil 20.649 soldadu 4.075 zibil

Bosniako gerra nazioarteko gatazka armatua izan zen, gaur egun Bosnia eta Herzegovina den lurraldeetan 1992ko apirila eta 1995eko abenduaren artean jazotakoa. Gerran zenbait alde egon ziren, baina nagusiak Bosnia-Herzegovinako errepublikako indarrak eta euren buruak aldarrikaturiko serbiar eta kroaziar entitateak izan ziren, Bosniako Serbiar Errepublika (Republika Srpska) eta Herzeg-Bosnia. Bi entitate hauei, babes politiko eta militar handia eman zieten Serbia eta Kroaziak, hurrenez hurren.^[1][2]

Gerra Jugoslaviaren desegitearen ondorio izan zen, Eslovenia eta Kroaziako sezesioei jarraiki, Bosnia eta Herzegovinako Errepublika Sozialistak, zeina nagusiki bosniar musulman (%44), serbiar ortodoxo (%31) eta kroaziar katolikoz (%17) osaturik zegoen, independentziarako erreferenduma irabazi zuenean 1992ko otsailaren 29an. Bosniako serbiarren ordezkari politikoek ez zuten erreferendumeko emaitza onartu, boikota egin baitzioten eta errepublika propioa ezarri zuten. Independentzia deklarazioaren ondoren, Bosniako indar serbiarrak, Serbiako gobernua (Slobodan Milošević buru zuela) eta Jugoslaviako Herri Armadaren laguntzarekin, Bosnia eta Herzegovinako errepublika erasotu zuten lur serbiarrak eskuratzeko asmoarekin. Laster gerra Bosnia osora zabaldu zen, bosniar musulmanek bereziki herrialdearen ekialdean pairaturiko garbiketa etnikoarekin batera.^[3]

Nagusiki lurraldeari loturiko gatazka izan zen, Bosnia-Herzegovinako Errepublikako Armada (ARBiH), gehien bat bosniakoz osaturik zegoena eta Defentsa Kontseilu Kroaziarra (HVO) osatzen zuten kroaziar bosniarrak alde batetik eta Republika Srpskako indar serbiar bosniarrak (VRS, Bosniako Serbiar Errepublikako Armada) bestetik. Era berean, kroaziarrak saiatu ziren Bosnia-Herzegovinako zatiak kroaziar bezala eskuratzen^[4]. Lidergo politiko kroaziar eta serbiarrek adostua zuten Bosnia zatitzea Karađorđevoko eta Grazeko itunetan gorpuztu zelarik adostasuna; honek, kroaziarrek Bosnia eta Herzegovinako armadari eraso egin eta Gerra bosniako-kroaziarra ekarri zuen.^[5] Gerraren ezaugarri nagusiak borroka latzak, hiri eta herrien bonbardaketa bereizi gabekoak, bortxaketa sistematikoak eta genozidioa izan ziren. Sarajevoko setioa, Omarska kontzentrazio-esparrua eta Srebrenicako sarraskia bihurtuko ziren gerrako ikur nagusiak.

Serbiarrak, nahiz eta hasieran nagusiagoak izan arma eta baliabide kopuru handiagatik, indarra galtzen joan ziren 1994ean bosniako eta kroaziarrak elkarrekin aliatu eta Bosniako Serbiar Errepublikaren aurka egin zutenean, Bosnia-Herzegovinako Federazioa sortuz, Washingtongo itunari jarraiki. Srbrenica eta Markaleko sarraskien ondoren, NATOk 1995ean Bosniako Errepublika Serbiarraren posizioen aurka egin zuen, gerra amaitzeko giltza izan zen operazioan.^[6][7] Gerra bukatu zen, Bosnia-Herzegovinako Bakerako Egituraren Ituna sinatu zenean 1995eko abenduaren 14ean. Bake negoziazioak Daytonen (Ohio, Amerikako Estatu Batuak) egin ziren eta 1995eko abenduaren 21ean amaitu. Akordio haiek Daytongo akordioak moduan dira ezagunak.^[8] CIAk 1995ean eginiko txosten batean, indar serbiarrei egozten zien gerrako gerra krimenen %90-aren egile izatea.^[9] 2008 hasierarako 45 serbiar, 12 kroaziar eta 4 bosniako kondenatu zituen Jugoslavia Ohierako Nazioarteko Epaitegi Kriminalak Bosniako gerran jazotako gerra krimenekin lotuta.^[10] Azken ikerketek 100.000-110.000 inguruan zenbakitzen du hildakoen kopurua^[11][12][13] eta 2,2 milioi pertsonan kokatzen du desplazatu-kopurua,^[14] Europan Bigarren Mundu Gerra bukatu zenetik ondorio larrienak izan dituen gatazka armatua bihurtuz.

1. ↑ (Ingelesez) ICTY: Conflict between Bosnia and Herzegovina and the Federal Republic of Yugoslavia
2. ↑ (Ingelesez) ICJ: The genocide case: Bosnia v. Serbia - Ikus VI. zatia, 235-241 orriak.
3. ↑ (Ingelesez) ICTY: The attack against the civilian population and related requirements
4. ↑ (Ingelesez) [http://www.icty.org/x/cases/naletilic_martinovic/tjug/en/nal-tj030331-e.pdf ICTY: Naletilić and Martinović verdict – A. Historical background}}
5. ↑ Silber, L (1997), Yugoslavia: Death of a Nation. Penguin Books, 185. orr.
6. ↑ (Ingelesez) Roger Cohen, New York Times:CONFLICT IN THE BALKANS: THE OVERVIEW; NATO PRESSES BOSNIA BOMBING, VOWING TO MAKE SARAJEVO SAFE. 1995eko abuztuaren 31a
7. ↑ (Ingelesez) [Richard Holbrooke, To End a War, 1999 Modern Library: New York 102. orr.]
8. ↑ (Ingelesez) AEBetako Defentsa departamendua:Dayton Peace Accords on Bosnia
9. ↑ (Ingelesez) Roger Cohen, New York Times: C.I.A. Report on Bosnia Blames Serbs for 90% of the War Crimes
10. ↑ (Ingelesez) New York Times – Karadzic Sent to Hague for Trial Despite Violent Protest by Loyalists [1]
11. ↑ Ewa Tabeau, Jakub Bijak: War-related Deaths in the 1992–1995 Armed Conflicts in Bosnia and Herzegovina: A Critique of Previous Estimates and Recent Results. European Journal of Population [2]^{[Betiko hautsitako esteka]}
12. ↑ (Ingelesez) Reuters:Research halves Bosnia war death toll to 100,000
13. ↑ (Ingelesez) U.S. Department of State:Review of European Security Issues
14. ↑ (Ingelesez) Jolie highlights the continuing suffering of the displaced in Bosnia