Frenologia

Frenologia (grezieraz: φρήν, fren, "arrazoia"; eta λόγος, logos, "ezagutza") teoria sasizientifikoa bat da, egun baliorik gabea. Teoria horrek burmuina arrazoiaren organoa dela baieztatzen du, eremu batzuek funtzio espezifikoak edota moduluak dituztela arrazoitzen du eta, horrenbestez, burmuina neurtzean datza bere jardun nagusia.^[1][2] Ezagutza enpirikotik abiatzen den arren, frenologia haratago doa, eta horrela urrundu zen zientziatik.^[2][3]

Haren ideia nagusia da jarrera kriminalen joerak burezurra neurtuz eta aurpegiaren ezaugarriak kontuan izanik aurreikus daitezkeela.^[3][4] Ezagutza hau Franz Joseph Gall mediku alemaniarrak garatu zuen 1796an,^[5] eta esan daiteke XIX. mendean eragin handia izan zuela, batez ere 1810-1840 urteen bitartean. Britainia Handiko zentro handiena Edinburgoko Frenologia Elkartea izan zen 1820an.

Gaur egun, sasizientziatzat hartzen da,^{[3][4][6][7][8][9]} haren metodologia zalantzakorrarengatik. XIX. mendean psikiatria eta psikologia esparruan eragin handia izan zuen arren, hainbat idazlek baztertu egin zuten.^{[10][11][12][13]} Aldiz, Gallek adierazi zuenez, onartu beharra dago historikoki aurrerapen handia izan dela neuropsikologiaren baitan,^[14][15] hainbat jarrera, emozio eta pentsamendu burmuinaren eremu jakinetan daudela aldeztu zuelako.

Era berean, Erromatar Eliza Katolikoaren kritika jaso zuen teoria honek, determinista eta materialista zelako^[16], eta erabakimen askearen auzian sartzen zelako.^[17]

1. ↑ Fodor, Jerry A.. (1983). The modularity of mind : an essay on faculty psychology. MIT Press ISBN 0-262-06084-1. PMC 9133505. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
2. ↑ ^{a b} Sanders, W. D.. (1999-12-09). «Paul: from the Jewish point of view» The Cambridge History of Judaism (Cambridge University Press): 678–730. ISBN 978-1-139-05366-2. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
3. ↑ ^{a b c} «What Is Pseudoscience?» Critical Thinking, Science, and Pseudoscience (Springer Publishing Company) ISBN 978-0-8261-9419-0. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
4. ↑ ^{a b} «Appendix B: Critical Thinking and Paranormal Resources» Pseudoscience and Extraordinary Claims of the Paranormal (Wiley-Blackwell): 345–351. ISBN 978-1-4443-1012-2. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
5. ↑ Sanders, W. D.. (1999-12-09). «Paul: from the Jewish point of view» The Cambridge History of Judaism (Cambridge University Press): 678–730. ISBN 978-1-139-05366-2. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
6. ↑ Repoport, Anatol. (1980). «Mario Augusto Bunge: Treatise on Basic Philosophy (Vol. 4). Ontology II. A World of Systems. Dordrecht-Holland: D. Reidel Publishing Company, 1979, 314 pp.» Behavioral Science 25 (2): 166–168.  doi:10.1002/bs.3830250209. ISSN 0005-7940. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
7. ↑ Stiles, Anne. «Introduction» Popular Fiction and Brain Science in the Late Nineteenth Century (Cambridge University Press): 1–24. ISBN 978-0-511-84446-1. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
8. ↑ «Contributors» International Studies in Philosophy 22 (1): 155–156. 1990  doi:10.5840/intstudphil1990221145. ISSN 0270-5664. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
9. ↑ Christison-Lagay, Kate L.; Cohen, Yale E.. «The neural representation of vocalisation perception» Animal Communication Theory (Cambridge University Press): 337–354. ISBN 978-1-139-00355-1. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
10. ↑ Revere, John. (1844-04). «An Elementary Treatise on Human Physiology, on the Basis of the Précis Elémentaire de Physiologie» The American Journal of the Medical Sciences 7 (14): 429–430.  doi:10.1097/00000441-184404000-00025. ISSN 0002-9629. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
11. ↑ (Ingelesez) «SIR WILLIAM HAMILTON ON PHRENOLOGY» American Journal of Psychiatry 16 (3): 249–260. 1860-01  doi:10.1176/ajp.16.3.249. ISSN 0002-953X. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
12. ↑ «Volume 1879 - Issue 635 (1879-07-29)» The North China Herald Online (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
13. ↑ «Bibliographical Notices Why Not? A Book for every Woman. The Prize Essay to which the American Medical Association awarded the Gold Medal for 1865 . By Horatio Robinson Storer, M.D., Assistant in Obstetrics and Medical Jurisprudence in Harvard University, &c. &c. Boston: Lee & Shepard. 1866. 16mo. pp. 91.» The Boston Medical and Surgical Journal 75 (5): 104–104. 1866-08-30  doi:10.1056/nejm186608300750504. ISSN 0096-6762. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
14. ↑ Fodor, Jerry A.. (1983). The Modularity of Mind.  doi:10.7551/mitpress/4737.001.0001. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
15. ↑ Simpson, Donald. (2005-06). «PHRENOLOGY AND THE NEUROSCIENCES: CONTRIBUTIONS OF F. J. GALL AND J. G. SPURZHEIM» ANZ Journal of Surgery 75 (6): 475–482.  doi:10.1111/j.1445-2197.2005.03426.x. ISSN 1445-1433. (Noiz kontsultatua: 2021-03-08).
16. ↑ Hothersall, David. (1997). Historia de la psicología. McGraw-Hill ISBN 970-10-1623-8. PMC 38398134. (Noiz kontsultatua: 2021-04-13).
17. ↑ «Mariano Cubí, propagador de la frenología en España. Con una breve recuerdo del auge y caída de la frenología» nah.sen.es (Noiz kontsultatua: 2021-04-13).