Luxenburgo

Luxenburgoko Dukerri Handia
Grand-Duché de Luxembourg Großherzogtum Luxemburg Groussherzogtum Lëtzebuerg
Ereserkia: Ons Heemecht
Goiburua: Mir wëlle bleiwe wat mir sinn ("Garena izaten jarritu nahi dugu")
Luxenburgoko bandera Luxenburgoko armarria
Geografia
Hiriburua	Luxenburgo 49°36′38″N 6°7′58″E
Azalera	2.586,36 km²
Punturik altuena	Kneiff (en) (560 m)
Punturik sakonena	Mosela (133 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Alemania, Frantzia eta Belgika
Administrazioa
Gobernu-sistema	monarkia konstituzional
Monarch of Luxembourg (en)	Henrike I.a Luxenburgokoa
Legebiltzarra	Luxenburgoko Diputatuen Ganbera
Epai autoritatea	Superior Court of Justice of the Grand-Duchy of Luxembourg (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Australia Group (en) Belgium–Luxembourg Economic Union (en) Benelux Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea Energiaren Nazioarteko Erakundea Eurocontrol (en) Europako Espazio Agentzia Europako Kontseilua Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea Europar Batasuna European Air Transport Command (en) European Payments Union (en) Frankofonia Garapeneko Afrikako Bankua Garapeneko Afrikako Bankua Garapeneko Asiako Bankua Group on Earth Observations (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Holocaust Remembrance Alliance (en) Interpol Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea Merkataritzaren Mundu Erakundea Missile Technology Control Regime (en) Movement Coordination Centre Europe (en) Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Nuclear Suppliers Group (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Schengen eremua Telekomunikazioen Batasun Internazionala Treaty on Open Skies (en) UNESCO Visa Waiver Program (en)
Demografia
Biztanleria	672.050 (2024) 11.241 (2023)
Dentsitatea	259,84 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi Luxenburgera frantses aleman
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Luxenburgera, aleman eta frantses
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	1,55 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	5.946 (2019)
Alfabetizazioa	% 100 (2018)
Bizi-itxaropena	82,29268 (2015)
Giniren koefizientea	34,9 (2017)
Giza garapen indizea	0,93 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	62.404.461.274,664 $ (2017) 3.773.136.715,2152 (2016)
BPG per capita	104.498 $ (2017) 3.193 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	64.189.940.522 nazioarteko dolar (2017) 3.030.702.617 (2016)
BPG per capita EAPn	107.640,559 nazioarteko dolar (2017) 2.558,486 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	4 % (2016)
Erreserbak	878.080.634 $ (2017) −95.095.004 (2016)
Inflazioa	2,3 % (2016) 1,5 (2015)
Historia
Sorrera data: 1815
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+352
ISO 3166-1 alpha-2	LU
ISO 3166-1 alpha-3	LUX
Ordu eremua	ikusi Europe/Luxembourg (en) : Europa Erdialdeko Ordua Udako ordutegi: UTC+02:00 ordutegi estandarra: UTC+01:00
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.lu
luxembourg.public.lu

Luxenburgo edo Luxemburg^[1] Europa ipar-mendebaldeko estatu itsasgabe txikia da. Belgikarekin egiten du muga mendebaldean eta iparraldean, Alemaniarekin ekialdean Frantziarekin hegoaldera. Luxenburgoko hiriburua Europar Batasuneko lau hiriburu ofizialetako bat da (Brusela, Frankfurt eta Estrasburgorekin batera), eta Europar Batasuneko Justizia Auzitegiaren egoitza, EBko agintaritza judizial gorena.^[2][3] Bere kultura, jendea eta hizkuntzak oso lotuta daude euren mugakideekin, eta horrek kultura frantses eta alemanen nahasketa bihurtzen du. Luxenburgera luxenburgotarren hizkuntza bakarra da, legeak definitzen duen bezala.^[4] Luxenburgeraz gain, frantsesa eta alemana gai administratibo eta judizialetan erabiltzen dira; hiru hizkuntzak Luxenburgoko hizkuntza administratibotzat hartzen dira.^[4]

2.586 km²rekin Europako estatu subirano txikienetakoa da.^[5] 2019an, Luxenburgok 634.730 biztanle zituen, eta, ondorioz, biztanle gutxien dituen Europako herrialdeetako bat zen, baina, populazioaren hazkunde-tasa handiena zuen, alde handiarekin.^[6][7] Atzerritarrak Luxenburgoko biztanleriaren ia erdia dira.^[8] Monarka konstituzionala duen demokrazia ordezkatzaile gisa, Henrike Duke Handiak zuzentzen du eta munduko dukerri handi subirano bakarra da. Luxenburgo herrialde garatua da, ekonomia aurreratua du eta munduko per capita BPG handienetakoa. Luxenburgo hiria, bere antzinako auzo eta gotorlekuekin, UNESCOren Gizateriaren Ondare izendatu zuten 1994an, gotorleku zabalak eta antzinako hiriak duen babesa dela eta.^[9]

Mendeetan zehar, Luxenburgoko hiria eta gotorlekua, garrantzi estrategiko handikoa, Frantziako Erresumaren eta Habsburgotarren lurraldeen artean kokatua, Europako gotorleku ezagunenetako bat izateko eraiki ziren pixkanaka.^[10]

Luxenburgo da Europar Batasunaren, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundearen, Nazio Batuen, NATOren eta Beneluxen kide sortzaileetako bat.^[11][12][13] Luxenburgo, herrialdeko hiriburua eta hiri nagusia, EBko hainbat erakunde eta agentzien egoitza da.^[14] Luxenburgok Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluan parte hartu zuen 2013. eta 2014. urteetarako, herrialdearen historian lehena izan zena.^[15] 2020tik aurrera, Luxenburgoko herritarrek ez zuten bisarik lortu behar 187 herrialde eta lurraldetara iristeko; munduan bosgarren pasaporterik indartsuena da, beraz Luxenburgokoa, Danimarkarekin eta Espainiarekin parekatua.^[16]

1. ↑ 154. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-10-14).
2. ↑ «Europe :: Luxembourg — The World Factbook - Central Intelligence Agency» www.cia.gov.
3. ↑ «Decision of the Representatives of the Governments of the Member States on the location of the seats of the institutions (12 December 1992)» Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe.
4. ↑ ^{a b} «Loi du 24 février 1984 sur le régime des langues. - Legilux» legilux.public.lu.
5. ↑ Eurostat – Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table. Epp.eurostat.ec.europa.eu.
6. ↑ «La démographie luxembourgeoise en chiffres» Le Portail des Statistiques.
7. ↑ «Country comparison :: POPULATION growth rate» The World Factbook.
8. ↑ Krouse, Sarah. (1 January 2018). «Piping Hot Gromperekichelcher, Only if You Pass the Sproochentest» The Wall Street Journal: 1..
9. ↑ «City of Luxembourg: its Old Quarters and Fortifications» World Heritage List (UNESCO, World Heritage Convention).
10. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. «City of Luxembourg: its Old Quarters and Fortifications» UNESCO World Heritage Centre.
11. ↑ «European Union | Definition, Purpose, History, & Members» Encyclopedia Britannica.
12. ↑ Timeline: Luxembourg – A chronology of key events BBC News Online, 9 September 2006. Retrieved 8 October 2006.
13. ↑ «Luxembourg - Independent Luxembourg» Encyclopedia Britannica.
14. ↑ «Luxembourg | national capital, Luxembourg» Encyclopedia Britannica.
15. ↑ «Asselborn's final Security Council meeting» Luxemburger Wort 19 December 2014.
16. ↑ Global Ranking – Visa Restriction Index 2020. .