Matematikaren historia

Matematikaren historia izenez ezagutzen den ikerketa-alorrean, bereziki, matematikan izan diren aurkikuntzen jatorria aztertzen da, baina baita ―neurri txikiagoan bada ere― metodo matematikoa eta iraganeko notazioak ere. Aro modernoa baino lehen, eta ezagutza mundu-mailan hedatu aurretik, oso leku gutxitan ageri dira garapen matematiko berrien adibide idatziak. K.a. 3000tik aurrera, Mesopotamiako zenbait estatutan (Sumer, Akad eta Asiria), Antzinako Egipton eta Eblan, aritmetika, aljebra eta geometria erabiltzen hasi ziren zergetan, merkataritzan, trukeetan, astronomian, egutegiak egitean eta denbora erregistroan .

Eskuragarri dauden testu matematiko zaharrenak Mesopotamiakoak eta Egiptokoak dira – Plimpton 322 (Babilonia, K.a. c. 3000),^[1] Ahmesen papiroa (Egipto, K.a. c. 2000-1800)^[2] eta Moskuko matematika-papiroa (Egipto, K.a. c. 1890). Testu horiek guztiek Pitagorasen hirukotea aipatzen dute, eta, inferentziagatik, Pitagorasen teorema. Horrek, oinarrizko aljebraren eta geometriaren ostean, garapen matematiko zaharrena eta hedatuena dirudi.

K.a. VI. mendean, matematikaren ikerketa "diziplina erakusle" gisa hasten da eskola pitagorikoarekin, zeinak "matematika" terminoa sortu baitzuen antzinako grezieratik: μάθημα (mathema); "aginduen irakasgaia"^[3] esanahia du. Greziako matematikak asko hobetu zituen metodoak (bereziki, frogen arraziobide deduktiboaren eta zorroztasun matematikoaren sarreraren bidez) eta matematika irakasgaiaren materia azaldu zuen.^[4] Nahiz eta matematika puruan ia ez zuten ekarpenik egin, antzinako erromatarrek matematika aplikatua erabili zuten hainbat arlotan: lur-neurketan, egituren ingeniaritzan, ingeniaritza mekanikoan, liburu-eramailetzan, ilargi- eta eguzki-egutegien eraketan, artean eta artisautzan. Txinako matematikak ekarpen goiztiarrak egin zituen, posizio-sistema bat eta zenbaki negatiboen lehen erabilera barne.^[5][6] Zenbaki-sistema hindu-arabikoa eta haren eragiketak egiteko arauak Indian zabaldu ziren K.o. I. mendean zehar, eta Muhammad ibin Mūsā al-Khwārizmī matematikari persiarraren lanaren bidez, Mendebaldera igorri ziren.^[7][8] Arabiako matematikak, berriz, zibilizazio horien matematika garatu eta zabaldu zituen. Garaikide baina horien tradizioekiko mendekotasunik gabea zen Maien zibilizazioan (Mexiko eta Erdialdeko Amerika) garatutako matematika, zeinean, zenbakikuntza maian, zeroaren kontzeptua sinbolo estandarizatua baitzen.

XII. mendetik aurrera, latinera itzuli ziren testu matematiko greziar eta arabiar asko, Erdi Aroko Europako matematikak garapen handia izatera eraman zuena. Antzinatik Erdi Aroraino, aurkikuntza matematikoen periodoei, askotan, mendeetako geldialdiek jarraitu zieten. XV. mendeko Italiako Pizkundean hasi eta gaur egunera arte, garapen matematiko berriak, aurkikuntza zientifiko berriekin elkarri eraginez, hazkuntza esponentzial batean egin izan dira. Horrek barnean hartzen ditu Isaac Newton-en eta Gottfried Wilhelm Leibniz-en lan berritzaileek kalkulu diferentzialean XVII. mendean eragindako garapena. XIX. mendearen bukaeran, Matematikarien Nazioarteko Biltzarra sortu zen, eta alorreko aurrerapenen buru izaten jarraitzen du.

1. ↑ Friberg, Jöran.. (1981). Methods and traditions of Babylonian mathematics : Plimpton 322, Pythagorean triples, and the Babylonian triangle parameter equations. PMC 907837707. (Noiz kontsultatua: 2019-12-04).
2. ↑ Neugebauer, O. (Otto), 1899-1990.. ([1969]). The exact sciences in antiquity,. (2d ed. argitaraldia) Dover Publications ISBN 978-0-486-22332-2. PMC 13409. (Noiz kontsultatua: 2019-12-04).
3. ↑ (Ingelesez) Turnbull, H. W.. (1931-10). «A Manual of Greek Mathematics» Nature 128 (3235): 739–740.  doi:10.1038/128739a0. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2019-12-04).
4. ↑ Sir Thomas L. Heath, A Manual of Greek Mathematics, Dover, 1963, p. 1: "In the case of mathematics, it is the Greek contribution which it is most essential to know, for it was the Greeks who first made mathematics a science."
5. ↑ George Gheverghese Joseph, The Crest of the Peacock: Non-European Roots of Mathematics, Penguin Books, London, 1991, pp. 140–48
6. ↑ Georges Ifrah, Universalgeschichte der Zahlen, Campus, Frankfurt/New York, 1986, pp. 428–37
7. ↑ Robert Kaplan, "The Nothing That Is: A Natural History of Zero", Allen Lane/The Penguin Press, London, 1999
8. ↑ "The ingenious method of expressing every possible number using a set of ten symbols (each symbol having a place value and an absolute value) emerged in India. The idea seems so simple nowadays that its significance and profound importance is no longer appreciated. Its simplicity lies in the way it facilitated calculation and placed arithmetic foremost amongst useful inventions. the importance of this invention is more readily appreciated when one considers that it was beyond the two greatest men of Antiquity, Archimedes and Apollonius." – Pierre Simon Laplace http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/HistTopics/Indian_numerals.html