Merkataritza

Ekonomia batean, merkataritza ondasunak eta zerbitzuak trukatzeko jarduera da, ondasunak ekoitzi soilik egiten dituzten nekazaritza, industria eta beste sektore ekonomiko zenbait ez bezala. Merkataritza garatzen den eremua merkatua da. Ondasunak eta zerbitzuak diruz trukatzen dira gehienetan, salerosketa baten bitartez alegia, sarri eskariaren eta eskaintzaren bitartez zehazten den prezio batean. Merkataritza hirugarren sektore ekonomikoaren jarduera da, eta ekonomiak sortzen dituen ondasunak merkaturatu eta kontsumitzaileen artean banatzeaz gainera, lanaren zatiketaren abantailak gauzatzen ditu, pertsona, talde edo gizarte batek bere kabuz ekoitzi ezin ditzakeen gauzak eskuratzen baitira merkataritzaz. Nazioarteko merkataritzak, kasu batzuetan, garapen ekonomikoa ekarri du herrialde batetik bestera egiten diren esportazio eta inportazioren bitartez, baina, beste batzuetan, zenbaiten herri azpigarapena ere ekarri izan du, beste herrialde zenbaitek inposatu eta bidezkoak ez diren merkataritza-egituren bitartez.

Merkataritza ekoizle eta kontsumitzaileen artean egin daiteke, zuzenean, baina, maiz, bitartekariak izaten dira, merkatariak alegia, produktuak ekoizle edo beste bitartekari bati erosi eta bezeroen eskura jartzen dituztenak, erosketa eta salmenta-prezioen arteko diferentziaren mozkina eskuratuz. Merkataritza, izan ere, mota askotako guneetan gertatzen da. Azoka da gunerik antzinakoena, non ekoizleek zuzenean euren produktuak eskaintzen dizkieten kontsumitzaileei garai eta toki jakin batean. Egun, merkataritza egiteko beste bide batzuk ere garatu dira: dendak, supermerkatu eta hipermerkatuak eta, Interneten zabalkundearekin batera, merkataritza elektronikoaren bitartez. Merkataritzaren gehiegikeriak (prezioak inposatu eta bertako ekonomiak suntsituz) kasu batzuetan ekar ditzakeen esplotazioari aurre egiteko, bidezko merkataritza ere sortu da, salgaiak pertsonak eta ingurumena errespetatuz ekoitzi direla ziurtatzeko. Aldi berean, enpresak euren produktuak saltzeko merkataritzaren beharraz jabetu dira, eta, beraz, marketin izeneko arloa lantzen dute, bezeroen beharrak ezagutu eta ahalik eta egokien asetzeko.

Merkataritzak historian izan duen garrantzia nabarmena da. Merkataritza bultzatzeko, Zetaren Bidea eta bestelako bideak eratu ziren kontinenteetan zehar eta, itsasoz, kontinente batetik bestera. Garraiobideen garapena ere bultzatu du, baita nazio eta herrien arteko gerrak ere merkataritzako interesen aurkakoak izan direnean edo merkataritzaren nagusitza eskuratu nahian.

Merkataritza egiteko lehen moduetako bat (opariaren ekonomia) ondasunak eta zerbitzuak trukatzea zen, berehalako edo etorkizuneko sarien akordio espliziturik gabekoa. Opariaren ekonomiak gauzak trukatzea dakar, dirurik erabili gabe. Merkatari modernoek truke-baliabide baten bidez negoziatu ohi dute, esaterako, dirua. Ondorioz, erosketa salmentatik edo irabazietatik bereiz daiteke. Diruaren asmakuntzak (eta kreditu-txartela, diru-papera eta diru ez-fisikoa) izugarri erraztu eta sustatu du merkataritza. Bi merkatariren arteko merkataritzari, aldebiko merkataritza deritzo; bi merkatarik baino gehiagok parte hartzen duten merkataritzari, berriz, alde anitzeko merkataritza.

Ikuspegi moderno batean, merkataritza espezializazioaren eta lan-banaketaren ondorioz existitzen da; jarduera ekonomikoaren forma nagusi bat da, non norbanakoak eta taldeak ekoizpenaren alderdi txiki batean kontzentratzen diren, baina ekoizpena beste produktu eta behar batzuetarako trukeetan erabiltzen dute^[1].​ Merkataritza eskualdeen artean dago eskualde desberdinek abantaila konparatiboa (hautemandakoa edo erreala) izan dezaketelako merkaturatu daitekeen oinarrizko produkturen bat ekoiztean, beste leku batzuetan urriak edo mugatuak diren baliabide naturalen ekoizpena barne. Adibidez, eskualdeen tamainak ekoizpen masiboa lagundu dezake. Egoera horretan, leku batetik bestera merkatu-prezioan salerosteak biei egin diezaieke mesede. Merkatari-mota desberdinak ondasun-mota desberdinen merkataritzan espezializa daitezke; adibidez, espezien merkataritza eta zerealen merkataritza, historikoki, garrantzitsuak izan dira ekonomia globalaren eta nazioartekoaren garapenean.

Merkataritza txikizkaria ondasunak edo salgaiak leku finko batetik saltzen dena da^[2] (saltegi handiak, boutique edo dendak), online edo postaz, sorta txikitan edo banaka, erosleak zuzenean kontsumi edo erabil ditzan^[3].​ Merkataritza handizkaria, berriz, txikizkako saltzaileei edo industria, merkataritza, erakunde-erabiltzaileei edo bestelako negozio profesionalei, edo horiekin lotutako beste handizkari eta mendeko zerbitzuei salgai gisa saltzen zaizkien ondasunen trafikoa da.

Historikoki, zenbait gunetan, merkataritza-askatasunaren irekiera nabarmen handitu zen 1815etik 1914an Lehen Mundu Gerra piztu zen arte. 1920ko hamarkadan, berriz handitu zen merkataritza-askatasuna, baina 1930eko hamarkadako Depresio Handian, behera egin zuen (bereziki Europan eta Ipar Amerikan). Merkataritza-askatasunak nabarmen egin zuen gora 1950eko hamarkadatik aurrera (hala ere, dezelerazio bat gertatu zen 1970eko hamarkadako petrolioaren krisiarekin). Ekonomialari eta ekonomiako historialariek diotenez, egungo merkataritza-askatasunaren mailak historiako altuenak dira^[4][5][6].​​

1. ↑ Dollar D. , Kraay A. (2004). «Trade, Growth, and Poverty». The Economic Journal 114 (493): F22-F49. S2CID 62781399. Archivado desde el original el 7 de marzo de 2004. Consultado el 26 de octubre de 2017
2. ↑ Kaleko salmenta eta beste txikizkako merkataritza mota batzukalderatzen ditu:Hoffman K. Douglas (2005). Principios de marketing y mejores prácticas (3). Thomson/South-Western. p. 407. ISBN 978-0-324-22519-8. Consultado el 3 de mayo de 2018. «Dendaz kanpoko bost salmenta mota aztertuko dira: kaleko salmenta, zuzeneko salmenta, posta-eskaera, makinen operadoreak eta erosketa elektronikoa.»
3. ↑ «Distribution Services». Foreign Agricultural Service. 9 de febrero de 2000. Archivado desde el original el 15 de mayo de 2006. Consultado el 4 de abril de 2006.
4. ↑ (Ingelesez) Federico, Giovanni; Tena-Junguito, Antonio. (2019-03). «WORLD TRADE, 1800-1938: A NEW SYNTHESIS» Revista de Historia Economica - Journal of Iberian and Latin American Economic History 37 (1): 9–41.  doi:10.1017/S0212610918000216. ISSN 0212-6109. (Noiz kontsultatua: 2024-07-25).
5. ↑ Federico, Giovanni; Tena-Junguito, Antonio (28 de julio de 2018). «La base de datos histórica del comercio mundial». VoxEU.org. Consultado el 7 de octubre de 2019
6. ↑ Bown, C. P.; Crowley, M. A. (1 de enero de 2016), «Capítulo 1 - El panorama empírico de la política comercial», en Bagwell, Kyle, ed., Handbook of Commercial Policy (North-Holland) 1: 3-108, ISBN 9780444632807, S2CID 204484666, consultado el 7 de octubre de 2019