Ozeania

Ozeania

Azalera	9.000.000 km²
Biztanleria	44.491.724 bizt. (2021)
Biztanle-dentsitatea	4,94 bizt/km²
Jentilizio	ozeaniar
Herrialdeak	14
Dependentziak	21
Hizkuntzak	30 hizkuntza ofizial
Hiri nagusiak	Sydney, Melbourne, Brisbane, Perth, Auckland

Ozeania Australasia, Melanesia, Mikronesia eta Polinesia batzen dituen eskualde geografikoa da^[1][2]. Ekialdeko eta Mendebaldeko hemisferioan dago, hemisferio ozeanikoaren erdian. Lur eremua 9.000.000 kilometro koadro ingurukoa da, eta biztanleria 44,4 milioi 2021ean. Beste kontinente batzuekin alderatuta, Ozeania da lur eremurik txikiena duena eta, Antartikaren ostean, populazio txikiena duena.

Ozeaniak hainbat ekonomia nahasten ditu, besteak beste, Australiako, Polinesia Frantseseko, Hawaiiko, Kaledonia Berriko eta Zeelanda Berriko merkatu finantzario oso garatuak eta lehiakorrak, bizi-kalitatean eta Giza Garapenaren Indizean lehen postuak betetzen dituztenak^[3], eta Kiribati, Papua Ginea Berria, Tuvalu, Vanuatu eta Mendebaldeko Ginea Berriko ez hain garatuak^[4]. Hainbat uhartek ekonomia ertainak dituzte, hala nola Fijik, Palauk eta Tongak. Ozeaniako herrialderik handiena Australia da, eta hiririk handiena Sydney^[5]. Puncak Jaya, Papuako (Indonesia) goiko lurretan, Ozeaniako tontorrik altuena da, 4.884 metroko altuerarekin.

Australiako, Ginea Berriko eta ekialdeko uharte handietako lehen biztanleak duela 60.000 urte iritsi ziren^[6]. Ozeania europarrek lehen aldiz XVI. mendetik aurrera esploratu zuten. 1512 eta 1526 artean, esploratzaile portugaldarrak Tanimbar uharteetara, Karolina uharteetara eta Ginea Berriko mendebaldera iritsi ziren. Ondoren esploratzaile espainiarrak, eta holandarrak etorri ziren, baita euskaldunak ere; beranduago iritsi ziren britainiarrak eta frantsesak. XVIII. mendean, beranduago Hawaiira iritsiko zen James Cookek, Tahiti bisitatu zuen eta, lehen aldiz, Australiako ekialdeko kostaldea jarraitu zuen.

Ondorengo mendeetan europar kolonoen etorrerak aldaketa handia ekarri zuen Ozeaniako paisaia sozial eta politikoan. Lehen Mundu Gerran, japoniarrek lurralde alemaniar asko okupatu zituzten Ozeano Pazifikoan. Bigarren Mundu Gerran, potentzia aliatuek, Ameriketako Estatu Batuek, Filipinek (orduan, Commonwealth estatubatuarra) eta Australiak, Ardatzaren (Japonia) indarraren aurka borrokatu zuten Ozeaniako hainbat lekutan.

Australiako aborigenen labar-artea munduko tradizio artistiko zaharrena da Ozeaniako herrialde gehienak alderdi anitzeko demokrazia parlamentarioak dira, eta turismoa diru-iturri garrantzitsua da Ozeano Bareko uharteentzat^[7].

1. ↑ Flicker, Leon; Kerse, Ngaire. (2017-12). «Population ageing in Oceania» Oxford Textbook of Geriatric Medicine (Oxford University Press): 55–62.  doi:10.1093/med/9780198701590.003.0008. (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
2. ↑ (Ingelesez) «The Four Sub-regions Of Oceania» WorldAtlas 2017-12-28 (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
3. ↑ (Ingelesez) «Country Rankings: World & Global Economy Rankings on Economic Freedom» www.heritage.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
4. ↑ (Ingelesez) «Kiribati: 2011 Article IV Consultation-Staff Report, Informational Annexes, Debt Sustainability Analysis, Public Information Notice on the Executive Board Discussion, and Statement by the Executive Director for Kiribati» IMF (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
5. ↑ «Fast facts about Australia - Australia in Brief - Australian Department of Foreign Affairs and Trade» web.archive.org 2003-08-20 (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
6. ↑ (Ingelesez) @NatGeoUK. (2019-02-08). «Aboriginal Australians» National Geographic (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).
7. ↑ (Ingelesez) Alailima, Fay; Studies, University of the South Pacific Institute of Pacific. (1994). New Politics in the South Pacific. editorips@usp.ac.fj ISBN 978-982-02-0115-6. (Noiz kontsultatua: 2024-01-17).