Panamako kanala

Panamako kanala
Datu orokorrak
Garaiera	26 m
Mota	ship canal (en)
Luzera	82 km
Geografia
Koordenatuak	9°07′N 79°45′W / 9.12°N 79.75°W / 9.12; -79.75
Honen parte da	Mundu Modernoko Zazpi Mirariak
Estatu burujabe	Panama
Province of Panama	Panamako probintzia

Panamako kanala edo Panamako ubidea^[1] Ozeano Atlantiko (Karibe itsasoa) eta Ozeano Barea lotzen dituen ubide artifiziala da; Panamako istmoan zehar, Ameriketako erdialdean, Panama kostatik kostara zeharkatzen du. Merkataritza balio handia du, itsas komunikazioen denbora eta distantziak oso nabarmen murrizten baititu. Izan ere, Amerika ipar edo hego muturretik inguratu beharrean, erdi-erditik zeharkatzea ahalbidetzen du, itsasontziei milaka kilometro aurreratuz. 1914ko abuztuaren 15ean inauguratua, orduz geroztik Ameriketako Estatu Batuen kontrolpean izan zen, harik eta, 1999ko abenduaren 31n, kontrol osoa Panamari eskualdatu zioten arte.

Panamako ubidea 81,6 km luze^[2] eta 90-150 m zabal da (240-300 m, Gatun aintziran). Munduko ubide artifizial handiena da, Suezko ubidearekin batera. Panamako ubidea Ozeano Atlantikoko Limon badiatik (Antilletako itsasoa Colón hiria eta Cristobal portua) Ozeano Barearen ertzeko Balboa hiriraino luzatzen da, eta Gatun aintzira zeharkatzen du bere bidean. Ontzi handiek ezin dute beren indarrez Panamako ubidea igaro. Atoian eramaten dituzte ontziak lokomotor batzuek, orduko 3 kilometroko abiaduraz, eta, eskuarki, sei lokomotor behar izaten ditu ontzi bakoitzak ubide osoa igaro ahal izateko. Hiru esklusa gune nagusi daude ubidean: Gatun, Pedro Miguel eta Miraflores. Esklusa horiek bikoitzak dira, eta ontziak bi norabideetan igaro daitezke une berean eta gune beretik. Sarreran eman beharreko denbora barne, 24-30 ordu behar izaten du ontzi batek alde batetik bestera igarotzeko. Mota guztietako gaiak (petrolioa eta hartatik eratorriak, aleak eta ikatza dira gai garraiatuenak) igarotzen dira egunero Panamako ubidetik.

XX. mendeko^{[3][4][5][6][7][8][9]} munduko ingeniaritzaren lan handienetako bat da. Mutur bakoitzean, esklusen bidez funtzionatzen du kanalak, eta Gatun aintzirara iristen dira. Aintzira artifizial hori sortu zen kanala induskatzeko behar den lan-kantitatea murrizteko, itsas mailatik 27,5 metrora, gero, Ozeano Barera edo Atlantikora jaisteko. Ireki aurretik, Ozeano Atlantikoaren eta Ozeano Barearen artean erabiltzen ziren pasabide naturalak Magallaes itsasartea eta Hornos lurmuturra ziren, Txileko mutur australean kokatuak^[10].

1914ko abuztuaren 15ean inauguratu zenetik, ubideak itsas komunikazioa laburtu du, denboran eta distantzian, eta itsas garraioa eta garraio ekonomikoa dinamizatu ditu. Izan ere, bi ozeanoen arteko zirkulazio-bide laburra eta nahiko merkea eskaintzen du^[11], eta eragin erabakigarria du munduko merkataritzaren ereduetan^[12]. Horrez gain, herrialde garatuen eta garabidean daudenen hazkunde ekonomikoa bultzatu du^[11], eta, hedapen ekonomikorako, munduko eskualde urrun askoren oinarrizko bultzada ematen du^[13][14][15]. 2012an, AEB, Txina, Txile, Japonia eta Hego Korea izan ziren bost erabiltzaile nagusiak^[16]. Ubidea zeharkatzeko, zortzi eta hamar ordu bitartean behar dira^[3]. Handitutako ubidea 2016an inauguratu zen, hamarkadabeteko lanen ostean. Azken urteetan, ubidea mehatxupean dago lehorte-garaian ur-maila baxua delako eta klima-aldaketaren ondorioz^[17][18].​

1. ↑ (Gaztelaniaz) «canal de Panamá, claves de redacción» www.fundeu.es 2023-08-24 (Noiz kontsultatua: 2024-08-21).
2. ↑ Encyclopædia Britannica (ed.). «Panama Canal» (ingelesez). Consultado el 7 de junio de 2016. (lotura hautsia, Internet Archive-n ikus daiteke; ikus historia, 1. bertsioa eta azkena).
3. ↑ ^{a b} (Ingelesez) «7 Fascinating Facts About the Panama Canal» HISTORY 2023-05-16 (Noiz kontsultatua: 2024-08-21).
4. ↑ U.S. Federal Highway Administration, ed. (julio/agosto de 1999). «Top 10 Construction Achievements of The 20th Century» (ingelesez). Consultado el 7 de junio de 2016
5. ↑ The Economic Times, ed. (14 de agosto de 2014). «20th century's greatest engineering triumphs» (ingelesez). Archivado desde el original el 18 de junio de 2016. Consultado el 7 de junio de 2016.
6. ↑ The Telegraph, ed. (31 de agosto de 2014). «Panama: the canal that unlocked the world» (ingelesez). Consultado el 7 de junio de 2016.
7. ↑ USA Today (ed.). «Panama Canal Day Tours» (ingelesez). Consultado el 7 de junio de 2016.
8. ↑ El Mundo, ed. (29 de mayo de 2016). «El Canal de Panamá: una joya de la ingeniería y un tormento financiero». Consultado el 7 de junio de 2016.
9. ↑ (Gaztelaniaz) «5 cosas que cambiaron en el mundo con el Canal de Panamá» BBC News Mundo 2014-08-15 (Noiz kontsultatua: 2024-08-21).
10. ↑ Dirección General del Territorio Marítimo y Marina Mercante de Chile (s/f). «Estrecho de Magallanes, canales y fiordos chilenos - Regulaciones y direcciones de pilotaje, rutas» (HTML). web.directemar.cl. Consultado el 12 de marzo de 2014.
11. ↑ ^{a b} Autoridad del Canal de Panamá (24 de abril de 2006). «Propuesta de ampliación del canal de Panamá, proyecto del tercer juego de esclusas» (pdf). Separata en el diario La Prensa (Panamá): 84. p. 21. Archivado desde el original el 10 de julio de 2009. Consultado el 2 de agosto de 2009.
12. ↑ Autoridad del Canal de Panamá. «Así es el Canal». Archivado desde el original el 6 de mayo de 2009. Consultado el 2 de agosto de 2009.
13. ↑ Autoridad del Canal de Panamá (24 de abril de 2006). «Propuesta de ampliación del canal de Panamá, proyecto del tercer juego de esclusas» (pdf). Separata en el diario La Prensa (Panamá): 84. p.19. Archivado desde el original el 10 de julio de 2009. Consultado el 2 de agosto de 2009.
14. ↑ APL Latin America (30 de junio de 2009). PAX-Panama Andean Express (Northbound) (pdf) (ingelesez). p. 1. Archivado desde el original el 2 de enero de 2010. Consultado el 2 de agosto de 2009.
15. ↑ APL Asia-North America (25 de marzo de 2009). APX-Atlantic Pacific Express (Eastbound) (pdf) (en inglés). p. 1. Archivado desde el original el 2 de enero de 2010. Consultado el 2 de agosto de 2009.
16. ↑ Autoridad del Canal de Panamá - Oficina de investigación y análisis de mercado (15 de octubre de 2012). «Jerarquización de países por flujo de carga a través del canal de Panamá - Año fiscal 2012 (Toneladas largas)» (PDF). micanaldepanama.com. Archivado desde el original el 1 de febrero de 2014. Consultado el 6 de junio de 2013
17. ↑ (Gaztelaniaz) «El cambio climático pone en jaque ruta del Canal de Panamá – DW – 22/08/2023» dw.com (Noiz kontsultatua: 2024-08-21).
18. ↑ (Gaztelaniaz) «Así afecta la sequía al canal de Panamá» www.nationalgeographic.com.es 2023-12-28 (Noiz kontsultatua: 2024-08-21).