Txinatar filosofia

Txinako filosofia edo Txinatar filosofia Txinako eskola filosofiko guztiak hartzen dituen ekialdeko filosofia da. Milaka urteko historia du, eta haren hasiera K.a XII. mendean kokatu ohi da I Ching (Aldaketen liburua) izeneko idatziarekin, filosofia txinatarraren funtsezko kontzeptu batzuk ekarri zituen igarkizunei buruzko sintesia. Alabaina, filosofia txinatarraren ahozko tradizioak neolitoan dauzka aitzindariak (duela 9.000 urte inguru).

Behin Txinako dinastien historia ezagututa, Txinako filosofiaren historia lau aro edo alditan banatu daiteke, aldi hauetako bakoitza dinastia txinatar bati lotuta dagoelarik.

Lehenengo aldian Shang dinastiak (K.a 1600-K.a 1046) zabaldutako ziklikoa den orori buruzko pentsamenduak eman ziren, aipatutako I Ching (Aldaketen liburua) idatziarekin batera. Bigarren aldia aldi klasikoa deritzona da, sortu ziren eskola filosofiko ugari eta ezberdinengatik ezaguna. Eskola horien artean konfuzianismoa, taoismoa, moismoa, legalismoa eta Izenen Eskola nabarmendu ziren.

Hirugarren aldia Qin dinastiak legalismoa filosofia ofizialtzat hartu zuenean hasi zen, konfuzionismoaren eta moismoaren jarraitzaileak jazarriz. Gero, Han dinastiak konfuzianismoa eta taoismoa doktrina ofizialtzat imposatu zituen, eta horren eraginak XX. mendera arte iraungo zuen. Azken denboraldiak, modernitatearen aldia bezala izendatuak, mendebaldeko filosofiaren inportazioa du ezaugarri nagusi.

Ekialdeko Asiako pentsamendu filosofikoa antzinako Txinan hasi zen, eta Txinako filosofia Mendebaldeko Zhou dinastian, eta hura erori ondorengo aldietan hasi zen, "Ehun Pentsamendu Eskolak" loratu zirenean (K.a. VI. mendetik 221ra bitarte)^[1]. Garai honek garapen intelektual eta kultural garrantzitsua izan zuen ezaugarri, eta Txinako eskola filosofiko nagusiak sortzen ikusi zituen, hala nola konfuzianismoa, legalismoa eta taoismoa, baita eragin txikiagoa zuten beste eskola ugari ere, hala nola mohismoa eta naturalismoa. Tradizio filosofiko horiek teoria metafisiko, politiko eta etikoak garatu zituzten, hala nola Tao, Yin eta yang, Ren eta Li.

Pentsamendu eskola hauek garatzen jarraitu zuten Han (K.a. 206-220) eta Tang (618-907) aroetan, mugimendu filosofiko berriak eratuz, hala nola Xuanxue (neo-taoismo ere deitua) eta neokonfuzianismoa. Neokonfuzianismoa filosofia sinkretikoa zen, Txinako tradizio filosofiko desberdinetako ideiak biltzen zituena, budismoa eta taoismoa kasu. Neokonfuzianismoak hezkuntza sistema menderatu zuen Song dinastian (960-1297), eta bere ideiak klase ofizial eruditoarentzako azterketa inperialen oinarri filosofiko izan ziren. Pentsalari neokonfuziar garrantzitsuenetako batzuk Tang Han Yu eta Li Ao jakintsuak dira, baita Song Zhou Dunyi (1017-1073) eta Zhu Xi (1130-1200) pentsalariak ere. Zhu Xik konfuziar kanona bildu zuen, Lau Liburuez osatua (Irakaskuntza Handia, Ingurunearen Doktrina, Konfuzio eta Mentzioren Analisiak). Ming Wang Yangming (1472-1529) jakintsua ere tradizio honetako ondorengo filosofo garrantzitsua da.

Budismoa Txinara iristen hasi zen Han dinastiaren garaian, Zetaren Bidea zeharreko transmisio mailakatu baten bidez, eta eragin autoktonoen bidez forma txinatar desberdinak garatu zituen (Txan/Zen, esaterako), Ekialdeko Asiako kultur esparru osoan zabaldu zirenak.

Txinako kulturak eragin handia izan zuen Ekialdeko Asiako beste estatu batzuetako tradizioetan, eta bere filosofiak eragin zuzena izan zuen Koreako, Vietnamgo eta Japoniako filosofietan^[2]. Geroko dinastia txinatarretan, hala nola Ming dinastian (1368-1644), baita Joseon dinastia korearrean ere (1392-1897), Wang Yangming (1472-1529) bezalako pentsalariek gidatutako neokonfuzianismoa, pentsamendu eskola nagusi bihurtu zen eta Estatu inperialak sustatu zuen. Japonian, Tokugawa shogunerriak (1603-1867) konfuziar filosofiaren eragin handia izan zuen^[3]. Gaur egun, konfuzianismoak eragina izaten jarraitzen du Txinako kultura-esferako nazioen ideietan eta mundu-ikuskeran.

Aro Modernoan, pentsalari txinatarrek mendebaldeko filosofiaren ideiak txertatu zituzten. Txinako filosofia marxista Mao Zedongen eraginpean garatu zen, eta Hu Shihk, berriz, Txinatar pragmatismo bat garatu zen. Antzinako filosofia tradizionalak ere berresten hasi ziren XX. mendean. Adibidez, Konfuzianismo Berriak, Xiong Shili bezalako figurek gidatua, eragin handia izan du. Era berean, budismo humanista mugimendu budista modernista berria da.

1. ↑ The Oxford handbook of world philosophy. Oxford University Press 2010 ISBN 978-0-19-532899-8. PMC 551198943. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
2. ↑ (Ingelesez) «Chinese Religions and Philosophies» Asia Society (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).
3. ↑ Perez, Louis G.. (1998). The history of Japan. Greenwood Press ISBN 0-313-00793-4. PMC 51689128. (Noiz kontsultatua: 2023-01-15).