Urre

Urrea
79 Platinoa ← Urrea → Merkurioa
79 Au                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Urrea, Au, 79
Serie kimikoa	Trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	11, 6, d
Masa atomikoa	196,96655 g/mol
Konfigurazio elektronikoa	Xe 4f14 5d10 6s1
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 32, 18, 1
Propietate fisikoak
Egoera	solido
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 19300 g/L
Urtze-puntua	1337,33 K (1064,18 °C, 1947,52 °F)
Irakite-puntua	3129 K (2856 °C, 5173 °F)
Urtze-entalpia	12,55 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	324 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 25,418 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 1646 1814 2021 2281 2620 3078
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa
Oxidazio-zenbakia(k)	3, 1
Elektronegatibotasuna	2,54 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 890,1 kJ/mol 2.a: 1980 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	135 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	174 pm
Erradio kobalentea	144 pm
Van der Waalsen erradioa	166 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 318
Soinuaren abiadura	(298,15 K) 317,5 m/s
Isotopo egonkorrenak
Urrearen isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 195Hg Sintetikoa 186,10 u ε 0,227 195Pt 196Hg Sintetikoa 6,183 u ε 1,510 196Pt β− 0,686 196Hg 197Hg %100 Au egonkorra da 118 neutroirekin 198Hg Sintetikoa 2,69517 u β− 1,372 198Hg 199Hg Sintetikoa 3,169 u β− 0,492 199Hg

Urrea elementu kimiko bat da, Au ikurra (Aurum, latinezko izena) eta 79 zenbaki atomikoa dituena. Haren forma puruan, metal distiratsua da, kolore hori gorrixkakoa, trinko, leun, xaflakorra eta harikorra. Kimikoki, urrea trantsizioko metala da, 11. taldekoa. Erreaktibotasunik txikiena duen elementu kimikoetako bat da, eta baldintza estandarretan solidoa da. Urrea, sarri, oinarrizko forma librean (natiboa) agertzen da, pipita edo alea modura, arroketan, meatan eta alubioi-deposituetan. Soluzio solidoa eratzen du zilar puruarekin (elektrum esaten zaio) eta, bestalde, aleazio naturalak sortzen ditu kobrearekin eta paladioarekin.

Urrezko konposatu mineralak ez dira hain ohikoak: agertzen direnean, telurioarekin batera da.

Azido gehienekiko erresistentea da, aqua regiatan (azido nitriko eta azido klorhidriko nahastea) disolbatzen den arren: anioi tetrakloroaurato disolbagarri bat eratzen duena. Azido nitrikotan disolbaezina da, nitrikoak zilarra eta metal arruntak disolbatzen baditu ere. Metal hori fintzeko eta objektu metalikoetan urrea dagoela egiaztatzeko, propietate hori denbora luzez erabili izan da: horrek azido-proba terminoa sortu due. Zianuro disoluzio alkalinoetan ere disolbatzen da, eta propietate hori meatzaritzan eta galbanoplastian erabiltzen da. Halaber, merkuriotan disolbatzen da, eta amalgama aleazioak eratzen ditu, baina hori ez da erreakzio kimiko bat.

Elementu erlatiboki arraroa da, metal preziatua, eta historian zehar txanponak, bitxiak eta beste objektu batzuk egiteko erabili da. Iraganean, sarri, urre-patroi bat aplikatzen zen moneta-politikatzat, baina urrezko txanponak zirkulazioan zegoen txanpon gisan egiteari utzi zitzaion 1930eko hamarkadan, eta munduko urre-patroia diru fiduziarioko sistema batekin ordezkatu zen 1971ren ondoren.