Lengua ladina

Quell articul chì l'è dumà un sbozz. Se violter sii bun de metegh dent un queicoss de pü, preocüpeves minga e provegh. Insì de vegh un'idea de tücc i olter sbozz, vardii chì.

El Ladin (nom nativ: ladin; ciamaa ladino in Talian e Ladinisch in tudesch) l'è una lengua Reto-rumanza parlada int i Dulumit intra el Trentin/Südtirol e el Venet, cioè int la Ladinia. El ladin l'è un parent strec del rumanc e del furlan. Inscí de scunfund no el ladin cunt el ladin giüdeo-spagnö (che l'è una lengua rumanza derivada de spagnö, lengua ebraica, türch, e grech), se parla de suent de Ladin dolomitan o Ladin standard.

El ladin l'è parlaa int i cumün de:

• Pruincia de Bulzan:
  • Urtisèj (Ladin: Urtijëi, Tudesch: St. Ulrich, Italian: Ortisei)
  • Santa Cristina de Gardena (Ladin: Santa Cristina Gherdëina, Tudesch: St. Christina in Gröden, Talian: Santa Cristina di Val Gardena)
  • Selva (Ladin: Sëlva, Tudesch: Wolkenstein, Italian: Selva di Val Gardena)
  • La Val (Ladin: La Val, Tudesch: Wengen, Italian: La Valle)
  • Marèb (Ladin: Mareo, Tudesch: Enneberg, Italian: Marebbe), cunt:
    • Sant Vigili (Ladin: Al Plan, Tudesch: St. Vigil, Italian: San Vigilio)
    • La Piv (Ladin: La Pli, Tudesch: Enneberg Pfarre, Italian: La Pieve di Mareo)
  • San Martin de la Tur (Ladin: San Martin de Tor, Tudesch: Sankt Martin in Thurn, Italian: San Martino in Badia)
  • Badía (Ladin: Badia, Tudesch: Abtei, Italian: Badia), cunt:
    • San Cassian (Ladin: San Ćiascian, Tudesch: St. Kassian, Italian: San Cassiano)
    • La Vila (Ladin: La Ila, Tudesch: Stern, Italian: Villa di Badia)
    • Pedrac (Ladin: Pedraces, Tudesch: Pedratsches, Italian: Pedraces)
  • Curvara (Ladin: Corvara, Tudesch: Kurfar, Italian: Corvara)
  • Còlfusch (Ladin: Colfosch, Tudesch: Kolfuschg, Italian: Colfosco)

• Pruincia de Trent (Val di Fassa):
  • Canazej (Ladin: Cianacei)
  • Campitell de Fassa (Ladin: Ciampedèl)
  • Mazin (Ladin: Mazin)
  • Puza de Fassa (Ladin: Poza)
  • Vigh de Fassa (Ladin: Vich)
  • Suraga (Ladin: Soraga/Sorega)
  • Muena (Ladin: Moena)
• Pruincia de Belün:
  • Val Livinalungh (Ladin: Fodom, Tudesch: Buchenstein)
  • Curtina d'Ampess (Ladin: Anpëz, Tudesch: Petsch-Hayden)

El ladin de la Val di Fassa (Ladin: Val de Fascia) l'è divis in düü ram: el "Cazét" che l'è parlaa in de la part nord de la val, e el "Brach" che l'è parlaa in de la part sud. I diferens j'hinn principalment funulogich. Presempi, in Cazét "aqua" l'è "ega" menter in Brach l'è "aga".
El ladin l'è ricunussüü uficialment dal guveren italian, ma dumà per i parlant ch'i stan in delTrentino/Ades Vòlt, e non per quej ch'i stan in Venet.

Di parlad che gh'han di inflüenz ladinn se tröven anca in de la Val de Nun e in de la Val de Sul.