Franse veldtocht in de Nederlanden

Franse veldtocht in de Nederlanden
Onderdeel van de Eerste Coalitieoorlog
De Franse bevelhebber Jourdan tijdens de Slag bij Fleurus. Schilderij van Mauzaisse uit 1837.
Datum	6 november 1792 – 7 juni 1795
Locatie	Lage Landen, Noord-Frankrijk en het Rijnland
Resultaat	Franse overwinning De Oostenrijkse Nederlanden en het prinsbisdom Luik geannexeerd door Frankrijk Bataafse Republiek opgezet als Franse zusterrepubliek
Strijdende partijen
Franse Republiek Verenigde Provinciën Heilige Roomse Rijk Oostenrijk Pruisen Hannover Hessen-Kassel Groot-Brittannië
Troepensterkte
200.000 (begin 1794) 100.000 (begin 1794)

De Franse veldtocht in de Nederlanden vond plaats van 6 november 1792 tot 7 juni 1795 tijdens de Eerste Coalitieoorlog tegen het revolutionaire Frankrijk. De Eerste Coalitie, onder meer bestaande uit Oostenrijk (inclusief de Zuidelijke Nederlanden), de Verenigde Provinciën (Noordelijke Nederlanden), Groot-Brittannië, Pruisen, Hannover en Hessen-Kassel, probeerde de Franse Revolutie in te dammen en het ancien régime te herstellen. De geradicaliseerde Franse revolutionairen, die de macht van de kerk hadden gebroken (1790), de monarchie afgeschaft (1792) en de afgezette koning Lodewijk XVI onthoofd (januari 1793), streefden naar verdere verspreiding van de revolutie, zo nodig met militair geweld.

Een snel succes bij Jemappes in november 1792 werd gevolgd door een zware nederlaag bij Neerwinden in maart 1793. In het voorjaar van 1794 hergroepeerden de Fransen en slaagden de maanden erna er geleidelijk in om alle Nederlanden te veroveren. Dit kwam mede doordat eerst de Oostenrijkers en daarna de Pruisen zich stapsgewijs van het front terugtrokken om hun belangen elders te verdedigen, zoals de op handen zijnde Derde Poolse Deling. De overgebleven Britse, Staatse, Hessische en Hannoverse troepen konden de republikeinse overmacht daarna niet meer tegenhouden.

De Fransen werden in hun veroveringstocht bijgestaan door eerder uit de Nederlanden gevluchte patriotten, die na mislukte revoluties in 1787 in het Noorden en in 1790/1791 in het Zuiden waren verdreven naar Frankrijk. Nu kwamen deze patriotten met Franse steun als "Bataven" respectievelijk "Belgen" hun landen 'bevrijden'. De Zuidelijke Nederlanden werden bij de Franse Republiek ingelijfd. In de Noord-Nederlandse geschiedschrijving staat de tweede helft van deze veldtocht ook wel bekend als de Bataafse Revolutie, waarin de oude Oranje stadhouderlijke Republiek werd vervangen door de pro-Franse revolutionaire Bataafse Republiek.

Met de Vrede van Bazel (1795) erkenden Pruisen en Hessen-Kassel de Franse overwinning en gebiedswinst. Oostenrijk zou het verlies van de Zuidelijke Nederlanden pas in 1797 met de Vrede van Leoben en later de Vrede van Campo Formio erkennen. De naar Engeland gevluchte stadhouder Willem V van Oranje-Nassau weigerde aanvankelijk de Bataafse Republiek te erkennen en droeg met de Brieven van Kew alle Nederlandse koloniën op om voortaan het Britse bestuur te aanvaarden. Pas met de Brieven van Oranienstein in 1801 erkende hij de Bataafse Republiek en nam zijn zoon Willem Frederik het vorstendom Nassau-Oranje-Fulda als compensatie voor het verlies van het erfstadhouderschap.