Heilige Roomse Rijk

Heiliges Römisches Reich Sacrum Imperium Romanum Sacro Romano Impero
←  ←  ←  962 – 1806  →  →  →  →  →
(Details) (Details)
Kaart
Het Rijk op zijn grootste omvang tijdens Hohenstaufen dynastie (1155-1268), vergeleken met de huidige grenzen.
Algemene gegevens
Hoofdstad	Wetzlar, Regensburg, Praag, Wenen, Aken, Augsburg, Frankfurt, Speyer, Neurenberg, Worms, Esslingen, Rhens, Keulen
Oppervlakte	~ 800.000 km²[1]
Bevolking	29.000.000 (1800)
Talen	Latijn, Nedersaksisch, Middeleeuws Latijn, Hoogduits, Nederfrankisch, Friese talen, Frans, Reto-Romaans, Lombardische en Italiaanse dialecten, Sloveens, Tsjechisch, Sorbisch, Kasjoebisch, Polabisch, Jiddisch, Romani[2]
Religie(s)	Rooms-katholicisme, joodse minderheid Vanaf de 16e eeuw ook lutheranisme en calvinisme[3]
Regering
Regeringsvorm	Kiesmonarchie
Dynastie	Diverse
Staatshoofd	Rooms-Duitse keizer
Legislatuur	Rijksdag (Vanaf de 16e eeuw)

Staatkundige geschiedenis van Duitsland

Kelten Germanen Grote Volksverhuizing (4e-6e eeuw) Frankische Rijk (5e eeuw-843) Oost-Frankische Rijk (843-962) Heilige Roomse Rijk (962-1806) Rijnbond (1806-1813) Duitse Bond (1815-1866) Duitse Rijk Noord-Duitse Bond (1866-1870) Duitse Keizerrijk (1871-1918) Weimarrepubliek (1918-1933) Nazi-Duitsland (1933-1945) Oostgebieden (-1945) Naoorlogs Duitsland geallieerde zones (1945-1949) Saarland (1947-1956) Verdeeld Duitsland: West-Duitsland (1949-1990) Oost-Duitsland (1949-1990) Duitse hereniging (1990) Duitsland (1990-heden)

Portaal   Duitsland Portaal   Geschiedenis

Het Heilige Roomse Rijk (Duits: Heiliges Römisches Reich, Italiaans: Sacro Romano Impero, Latijn: Sacrum Imperium Romanum, Frans: Saint Empire romain) was een rijk in Centraal-Europa en omringende gebieden. 'Rooms' betekent in dit verband zowel 'romeins' (het zou een voortzetting zijn van het West-Romeinse Rijk) als 'gelegitimeerd door het hoogste kerkelijke gezag in Rome'. Het was geen staat in de moderne betekenis van het woord, maar een bestuurlijk en politiek verband van grondgebieden in wereldlijke en kerkelijke hand die direct of indirect onderworpen waren aan de soevereiniteit van de Rooms-Duitse keizer of koning, lange tijd op basis van plaatselijk geldend leenrecht.^[4]

De keizer werd gezalfd en gekroond door het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk, de paus, een ceremonie die beide partijen in de 13e eeuw waren overeengekomen.^[5] De relatie van de keizer met zijn gebieden veranderde herhaaldelijk, evenals zijn machtsbereik. Een deel van het Rijk stond onder zijn persoonlijke controle, het overige deel bestond uit een groot aantal grondgebieden die in leen waren gegeven als hertogdom, graafschap, prinsdom, bisdom, of aartsbisdom en uit vrije steden en rijkssteden. De autonomie van deze gebieden nam in de loop van de middeleeuwen toe door maatschappelijke ontwikkelingen, onderlinge militaire veroveringen, huwelijken en erfopvolging, de centrale macht en bestuurlijke samenhang nam daardoor af. In de late 15e en vroege 16e eeuw werden voor het Duitse deel van het rijk een aantal overkoepelende instituties geschapen die achteraf als staatsrechtelijk of constitutioneel van aard kunnen worden gezien, zoals de Rijksdag als gemeenschappelijke bestuurlijke vergadering, het Rijkskamergerecht als hoogste rechterlijke instantie en de kreitsen als bestuurseenheden met zeggenschap door burgervertegenwoordiging.

Wanneer het Heilige Roomse Rijk ontstond is niet precies aan te geven. De keizerstitel werd in het westen van Europa opnieuw ingevoerd met de keizerskroning van Karel de Grote in 800. In 962 liet Otto I de Grote, de koning van het Oost-Frankische of Duitse koninkrijk, zich door de paus tot keizer kronen. Dit was een door beide machten nieuw bedachte ceremonie die het keizersschap als berustend op de wil van de door de Rooms-Katholieke Kerk aanbeden God moest legitimeren en de keizer als diens regerende hand op aarde verbeeldde. De verbinding tussen het Duitse koningschap en de keizerstitel vormde sindsdien de basis van het Heilige Roomse Rijk. Ook het hertogdom Lotharingen, het koninkrijk Italië, het graafschap Bourgondië (dat laatste als 'Rijks'-Bourgondië te onderscheiden van het Franse hertogdom Bourgondië) en Rijks-Vlaanderen, behoorden tot het Rijk. Het noordwesten van Frankrijk (Artois) met het tot dusver tot Frankrijk behorende Kroon-Vlaanderen kwamen in 1529 binnen het Duitse Rijk. Lotharingen, Artois en delen van de Elzas, Vlaanderen en 'Rijks'-Bourgondië werden door Frankrijk veroverd in de 17e en 18e eeuw. De Duitse gebieden bleven steeds de kern van het Rijk vormen. Daarnaast werd de keizer in het middeleeuws christelijk denken als wereldlijke tegenhanger van de paus gezien, met een universeel gezag.

Het Duitse koningschap was aanvankelijk erfelijk maar dit evolueerde in de loop der jaren via een voorstel tot erfopvolging dat werd aangenomen door de keurvorsten, de feodale bovenlaag van het Rijk, tot een koning die geheel werd gekozen. In de middeleeuwen kon de koning zich pas keizer noemen nadat hij door de kerk in Rome was erkend. Dat vereiste de pauselijke goedkeuring en kroning, die vaak pas na diplomatieke onderhandelingen gegeven werd waarbij over en weer toezeggingen werden gedaan. Sinds de 16e eeuw nam de koning de keizerstitel aan als erfelijke titel direct en zonder tussenkomst van Rome. Het huis Habsburg had de keizerstitel erfelijk weten te verklaren. Daarvoor had Rome afstand gedaan van zijn legaliserende macht omdat Habsburg in de 16de eeuw de sterkste macht van de rooms-katholieke vorsten en standen in het Rijk was geworden. Het koningschap werd sindsdien een rang van lagere orde, toebedeeld aan enkele machtige keurvorsten, of eigenmachtig aan zich getrokken, zoals door de hertog van Brandenburg die zichzelf in 1702 tot koning van Pruisen verklaarde.

Het Rijk werd uiteindelijk op gezag van keizer Napoleon in 1806 opgeheven en vervangen door een nieuwe eigendoms-, machts- en bestuursstructuur.

1. ↑ Wilson, HRR, P.3
2. ↑ Het Polabisch stierf uit tijdens de 18e eeuw. Het Romani werd gesproken door de Roma, die rond 1500 het Heilige Roomse Rijk binnentrokken.
   (en) T. A. Brady jr. (2009), German histories in the age of reformations, 1400-1650, Cambridge University Press, Cambridge, blz. 15.
3. ↑ Het lutheranisme werd na de Vrede van Augsburg in 1555 officieel getolereerd. Het calvinisme werd in 1648 de derde officieel getolereerde godsdienst in het Rijk, na de Vrede van Westfalen.
4. ↑ B. Stollberg-Rilinger (2009): Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation. Vom Ende des Mittelalters bis 1806, blz. 7-8.
5. ↑ Helmut Neuhaus: Das Reich in der Frühen Neuzeit. 2003, blz. 12, citaat: Es hatte Vorbilder in den bischöflichen Wahlkapitulationen der geistlichen Reichsfürstentümer, in denen sich seit dem 13. Jahrhundert die Domkapitel, später auch die weltlichen Landstände ihre Privilegien bestätigen ließen.