Levenslange gevangenisstraf

Levenslange gevangenisstraf is in de meeste landen de hoogste straf die door een rechtbank kan worden opgelegd. Dit impliceert dat een veroordeelde gevangengezet wordt tot zijn levenseinde, maar de meeste landen kennen een regeling voor voorwaardelijke invrijheidstelling.^[1] Alleen de doodstraf geldt als een zwaardere straf, maar die wordt in veel landen niet meer toegepast. Nederland is, na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, het enige land in de Unie waar een levenslange gevangenisstraf ook daadwerkelijk levenslang betekent, al zijn er uitzonderingen mogelijk.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft uitspraken gedaan waaruit blijkt dat het de tenuitvoerlegging van een levenslange gevangenisstraf als een inhumane behandeling ziet in de zin van artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), als er juridisch en feitelijk geen perspectief op invrijheidstelling wordt geboden.^[2] Het Hof oordeelt dat de Europese lidstaten aan (levens)langgestraften perspectief moeten bieden door verlofmogelijkheden (indien verantwoord) en een beoordelingsmoment voor vroegtijdige invrijheidstelling.

Op 9 juli 2013 heeft de Grote Kamer van het Europese Hof tot bescherming van de Rechten van de Mens (het Hof) uitspraak gedaan in de zaak die drie levenslanggestraften tegen het Verenigd Koninkrijk hadden aangespannen (Vinter e.a).^[3] De uitspraak is van direct belang voor zowel de oplegging als de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf in het Verenigd Koninkrijk en Nederland.^[4] Volgens de uitspraak van het Hof moet een levenslange straf verkortbaar zijn en uitzicht bieden op invrijheidstelling. De betrokken staat moet dan ook voorzien in een hiertoe geëigende procedure (‘dedicated mechanism’). Deze procedure moet bij oplegging van de straf bestaan. Zo niet, dan is de straf vanaf het begin in strijd met het verbod van een inhumane behandeling (artikel 3 EVRM).

Hieronder de specifieke regelingen per land.

1. ↑ Factsheet: Feitelijke gegevens over de levenslange gevangenisstraf, Stand van zaken juli 2011, Bijlage 7: Landenoverzicht. Forum levenslang
2. ↑ Europese Rechtspraak, Stichting Forum levenslang
3. ↑ CASE OF VINTER AND OTHERS v. THE UNITED KINGDOM, Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Gearchiveerd op 26 september 2022.
4. ↑ Uitvoering Nederlandse levenslange gevangenisstraf in strijd met het EVRM, Stichting Forum levenslang. Gearchiveerd op 11 september 2023.