Proletarisch internationalisme

Proletarisch internationalisme is de socialistische beweging die zich afzette tegen het nationalisme dat in de 19e eeuw een sterk in opkomst zijnde ideologie was. De leidende gedachte hierachter was dat dit nationalisme de internationale arbeidersklasse zou verdelen en de arbeiders in diverse landen tegen elkaar uit zou spelen.

Het proletarisch internationalisme werd kernachtig geformuleerd aan het slot van het door Karl Marx en Friedrich Engels in 1848 gepubliceerde Communistisch Manifest met de leuze:

Proletariërs aller landen, verenigt U!

Dit alles leidde tot de oprichting van de socialistische Eerste Internationale in 1864. Deze beweging was geen succes, ten gevolge van felle ruzies tussen diverse stromingen, met de Marxisten en Anarchisten als de belangrijkste tegenpolen.

In 1889 werd dan de Tweede Internationale opgericht, nu zonder anarchisten. Ook deze beweging kenmerkte zich door een richtingenstrijd, waarin het proletarisch internationalisme een rol speelde. De tegenpolen waren het sociaal-reformisme, waaruit zich later de sociaaldemocratie zou ontwikkelen, en een revolutionaire stroming, waaruit het communisme zou voortvloeien. Belangrijke twistpunten waren onder meer: de houding ten opzichte van het kolonialisme en de houding ten opzichte van oorlogen tussen diverse Europese naties. Met name de reformisten namen in deze vraagstukken een dubbelhartige positie in, wat zich ontlaadde toen, in de jaren voorafgaand aan 1914, de Eerste Wereldoorlog op uitbreken stond.

De revolutionairen wilden deze voorkomen door de werkende klasse te wijzen op het gemeenschappelijk belang van de arbeiders in alle landen en op het onderdrukkende karakter van de natie-staat. De reformisten stemden in het algemeen in met de mobilisatie en steunden de oorlogsvoorbereiding. Dit leidde tot scheuringen in de socialistische partijen. Toen nu in 1917 in Rusland de oktoberrevolutie uitbrak, begroetten met name de revolutionairen in diverse landen deze ontwikkeling van harte. Het leidde tot de oprichting van de Derde Internationale in 1919. De linkse socialisten gingen zich Communisten noemen en velen dachten dat ook in de geïndustrialiseerde landen de wereldrevolutie nakende was.