Qanat

Een qanat (Arabisch: قناة) of karez (Perzisch: كاريز) is een ondergronds aquaduct waarmee grondwater uit de bergen naar lagergelegen gebieden wordt getransporteerd.^[1] Een qanat wordt meestal gevoed door een aquifer, een grondwaterhoudende laag. Het verval, het hoogteverschil tussen bron en bestemming, zorgt ervoor dat de zwaartekracht het water naar de uitstroom geleidt.^[2]

De qanat ontstond in de oudheid in Noordwest-Iran of het naastgelegen Koerdistan, waarschijnlijk in het eerste millennium v. Chr., mogelijk zelfs eerder.^[3][4] Een qanat werd met de hand uitgegraven, waarbij op regelmatige afstanden verticale schachten werden aangelegd om mensen en materieel aan en af te voeren en puin te verwijderen. Met het bouwen van een qanat waren grote investeringen gemoeid en de aanleg vergde jaren of zelfs decennia.

De technologie werd vanuit Iran verspreid en thans vindt men qanats van Japan tot in Marokko en zelfs enkele in Amerika. Sinds de jaren zeventig zijn er nauwelijks meer nieuwe aangelegd.^{[5][n 1]} De bestaande qanats zijn echter groot in aantal en veel daarvan leveren nog water, sommige al gedurende honderden jaren. In Iran zijn in het begin van de 21ste eeuw nog duizenden qanats in gebruik, die water leveren voor miljoenen mensen en hun akkers.^{[6][n 2]}

Hoewel het overgrote deel van de literatuur Iran als bron van de vinding noemt, is het wetenschappelijke debat over de oorsprong geenszins beslecht. Wel staat vast dat de qanat nergens zo belangrijk is als in Iran: van alle nog min of meer functionerende qanats bevindt 50-60% zich in dat land, terwijl zo'n 35% aangelegd werd in twee landen waar een directe Iraanse invloed aantoonbaar is: Afghanistan en Oman.^[7]

1. ↑ (en) Qanat, uitleg op de website van het (UNESCO) International Center on Qanats and Historic Hydraulic Structures, Yazd, Iran. Geraadpleegd 26 oktober 2015.
2. ↑ (en) Kareez, het zoroastrische heritageinstitute.com, geraadpleegd 1 november 2015.
3. ↑ Citefout: Onjuist label <ref>; er is geen tekst opgegeven voor referenties met de naam EI4
4. ↑ (en) Lofrane, G. et al. (2013); "Water Collection and Distribution Systems in the Palermo Plain during the Middle Ages", in: Water, vol. 5, nr 4. Online hier.
5. ↑ (en) Wessels, J.I. (2008); To cooperate or not to cooperate...? : collective action for rehabilitation of traditional water tunnel systems (qanats) in Syria (dissertatie), online via dare.uva.nl.
6. ↑ (en) The Qanat: An Ancient Technology Still Delivering Water Today, hydratelife.org, geraadpleegd 26 oktober 2015.
7. ↑ Citefout: Onjuist label <ref>; er is geen tekst opgegeven voor referenties met de naam EI5

Citefout: Er bestaat een label <ref> voor de groep "n", maar er is geen bijbehorend label <references group="n"/> aangetroffen