Israel

Denne artikkelen handlar om landet. For namnet, sjå namnet Israel.

מדינת ישראל (Medinat Yisra'el) دولة إسرائيل (Dawlat Israil) (norsk: Israel, israelsk)
Flagg Riksvåpen
Nasjonalsong	«Hatikvah»
Motto	ingen
Offisielle språk	hebraisk, arabisk
Hovudstad	Jerusalem (omstridd)
Styresett President Statsminister	Parlamentarisk republikk Reuven Rivlin Yair Lapid
Flatevidd  – Totalt  – Andel vatn	20 770 km² (151.) ~2%
Folketal  – Estimert (2017)  – Folketeljing (2003)  – Tettleik	8 299 706 (98.) 6 780 000 399,6 /km² (19.)
' Frå mandatet til Folkeforbundet	14. mai 1948 (5. ijjár 5708)
Nasjonaldag	5. ijjár
BNP  – Totalt (2015)  – Per innbyggjar	281 800 mill. USD (54.) 35 800 USD (36.)
Valuta	Ny israelsk shekel
Tidssone	UTC +3
Telefonkode	+972
Toppnivådomene	.il

Israel, offisielt Staten Israel (hebraisk מְדִינַת יִשְׂרָאֵל, Medīnat Yisrā'el; arabisk دولة إِسرائيل, Dawlat Isrāʼīl) er eit land i Vest-Asia ved søraustkysten av Middelhavet. Det grensar mot Libanon i nord, Syria i nordaust, Jordan i aust og Dei palestinske territoria som består av Vestbreidda og Gazastripa i høvesvis aust og sørvest, Egypt og Aqababukta i Raudehavet i sør. Landet er geografisk variert sjølv om det har relativt lita utstrekning.^[1][2] I grunnlova si definerer Israel seg som ein jødisk og demokratisk stat, og det er det einaste landet i verda med ein jødisk majoritet.^[3]

Den 29. november 1947, tilrådde SNs generalforsamling at ein implementerte delingsplanen deira for Palestinamandatet. Den 14. mai 1948 erklærte David Ben-Gurion, leiaren for Sionistorganisasjonen og Jødisk byrå for Palestina «opprettinga av ein jødisk stat i Israels land, som skal heite Staten Israel», ein sjølvstendig stat som enda Palestinamandatet 15. mai 1948.^[4][5][6] Arabiske armear frå nabolanda invaderte Palestina dagen etter og kjempa mot dei israelske styrkane.^[7] Israel har sidan kjempa fleire krigar med dei nærliggjande arabarlanda,^[8] og har i løpet av desse stridane okkupert Vestbreidda, Sinaihalvøya (mellom 1967 og 1982), delar av Sør-Libanon (mellom 1982 og 2000), Gazastripa og Golanhøgdene. Staten har annektert delar av desse territoria, mellom anna Aust-Jerusalem, men grensa til Vestbreidda er omstridd.^{[9][10][11][12][13]} Israel har signert fredsavtalar med Egypt og Jordan, men forsøk på å løyse den israelske–palestinske konflikten har så langt ikkje ført til fred.

Det økonomiske senteret i Israel er Tel Aviv,^[14] medan Jerusalem er den mest folkerike byen og hovudstaden i landet, sjølv om han internasjonalt ikkje vert rekna som ein del av Israel.^{[15][merk 1][16]}

Av etniske grupper i Israel finn ein askenasiske jødar, mizrahiske jødar, palestinarar, sefardiske jødar, jemenittiske jødar, etiopiske jødar, bahrainske jødar, beduinar, drusarar, og mange andre grupper.^[17] Folketalet i Israel, som talt av Israelsk statistisk sentralbyrå, var i 2014 estimert til 8 146 300 innbyggjarar, og av desse var 6 110 600 jødiske, mange av blanda etnisk bakgrunn. Den nest største folkegruppa i landet er arabarar, med 1 686 000 innbyggjarar (inkludert drusarar og dei fleste arabarane i Aust-Jerusalem).^[18][19] Dei fleste israelske arabarane er muslimar, inkludert delvis fastbuande beduinar. Resten er kristne og drusarar. Andre minoritetar er maronittar, samaritanarar, svarte hebraiske israelittar, andre afrikanarar,^[20] armenarar, tsjerkessarar, romfolk og andre. Det er òg mange utanlandske arbeidarar og asylsøkjarar i Israel frå Afrika og Asia.

Israel er eit representativt demokrati med eit parlamentarisk system, høvestalsval og allmenn røysterett.^[21][22] Statsministeren er regjeringssjef medan presidenten har ei heller seremoniell stilling, og Knesset er det einkamra lovgjevande organet i Israel. Israel er eit industriland og OECD-medlem,^[23] med den 43. største økonomien i verda etter nominell BNP i 2012. Israel har den høgaste levestandarden i Midtausten og den tredje høgaste i Asia,^[24] og av dei høgaste forventa levealdrane i verda.^[25]

1. ↑ «Israel». The World Factbook. Central Intelligence Agency. 20. november 2012. Arkivert frå originalen 24. desember 2018. Henta 26. september 2014. 
2. ↑ Skolnik 2007, s. 132–232
3. ↑ «Israel». Freedom i World. Freedom House. 2008. Arkivert frå originalen 23. juni 2012. Henta 26. september 2014. 
4. ↑ «Declaration of Establishment of State of Israel». Israelsk utanriksdepartement. 14. mai 1948. Henta 26. september 2014. 
5. ↑ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (April 2003). Zionism: A Brief Historie. Markus Wiener Publishers. s. 184.  CS1 maint: Date and year (link)
6. ↑ «Zionist Leaders: David Ben-Gurion 1886–1973». Israelsk utanriksdepartement. Henta 26. september 2014. 
7. ↑ Yoav Gelber, Palestina 1948, 2006 — Chap.8 «The Arabs Regular Armies' Invasion of Palestine».
8. ↑ Gilbert 2005, s. 1
9. ↑ «The status of Jerusalem» (PDF). The Question of Palestine & the United Nations. United Nations Department of Public Information. 
10. ↑ BBC News (29. mars 2006). «Analysis: Kadima's big plans». Henta 26. september 2014. 
11. ↑ Kessner, BC (2. april 2006). «Israel’s Hard-Learned Lessons». Homeland Security Today. Henta 26. september 2014. 
12. ↑ Kumaraswamy, P. R. (5. juni 2002). «The Legacy of Undefined Borders». Tel Aviv Notes. Henta 26. september 2014. 
13. ↑ «Israel Journal: A Land Without Borders». The Epoke Times. Henta 26. september 2014. ^{[daud lenkje]}
14. ↑ «GaWC – The World I følgje GaWC 2008». Globalization and World Cities Research Network. Henta 1. mars 2009. 
15. ↑ Victor Kattan, «Competing claims, contested city: the sovereignty of Jerusalem in international law" states on page 2, paragraph 2 that no country recognizes Israeli sovereignty in West or East Jerusalem.
16. ↑ «''Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel''». Knesset.gov.il. Henta 26. september 2014. 
17. ↑ Rudoren, Jodi. «Service to Israel Tugs at Identity of Arab Citizens». New York Times. 
18. ↑ «Monthly Bulletin of Statistics for Population». Israel Central Bureau of Statistics. 7 August 2013. Arkivert frå originalen 20. september 2013. Henta 24. august 2013. 
19. ↑ «Latest Population Statistics for Israel». Jewish Virtual Library. April 2013. Arkivert frå originalen 12. juni 2018. Henta 26. september 2014. 
20. ↑ Rice, Stephanie (4. mai 2009). «The Black hebraiskes of Israel». GlobalPost. Henta 26. september 2014. 
21. ↑ Rummel 1997, s. 257. «A current list of liberal democracies includes: Andorra, Argentina, ... , Kypros, ... , Israel, ...»
22. ↑ «Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom». Freedom House. 19. desember 2005. Arkivert frå originalen 23. juni 2012. Henta 26. september 2014. 
23. ↑ «Israel's accession to the OECD». Organisasjonen for økonomisk samarbeid og utvikling. Henta 26. september 2014. 
24. ↑ «Human development indices» (PDF). United Nations Development Programme. Arkivert frå originalen (PDF) 21. november 2010. Henta 26. september 2014. 
25. ↑ «WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world». Haaretz. 24. mai 2009. 

Referansefeil: <ref>-merke finst for gruppenamnet «merk», men inkje samsvarande <references group="merk"/>-merke vart funne