Budapeszt

Budapeszt
*Budapest*
	; Od góry, od lewej: widok na miasto z Dunajem, Most Łańcuchowy, plac Bohaterów, Parlament, Baszta Rybacka, Bazylika św. Stefana oraz panorama z Góry Gellerta z widocznym po lewej stronie Zamkiem Królewskim
Herb	Flaga
Państwo	Węgry
Komitat	Budapeszt
Data założenia	89
Prawa miejskie	1244
Burmistrz	Gergely Karácsony
Powierzchnia	525,16 km²
Wysokość	102 m n.p.m.
Populacja (2019); • liczba ludności; • gęstość	; 1 723 836; 3347,02 os./km²
Nr kierunkowy	1
Kod pocztowy	1011–1239
Podział miasta	23 dzielnice
	Położenie na mapie Węgier Budapeszt
	47°30′N 19°03′E/47,500000 19,050000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Budapeszt (węg. Budapest) – stolica i największe miasto Węgier, położone w północnej części kraju, nad Dunajem. Formalnie stworzony został w latach 1872–1873 z trzech połączonych ze sobą miast: Budy i Óbudy na prawym brzegu Dunaju (geograficznie – Średniogórze Zadunajskie) oraz Pesztu – na lewym (geograficznie – Średniogórze Północnowęgierskie i Wielka Nizina Węgierska).

Budapeszt to jedna z najważniejszych metropolii Europy Środkowej, a także 8. pod względem zaludnienia miasto wśród stolic Europy^[4]. Stanowi wielki ośrodek kulturalny (biblioteka narodowa, liczne muzea, galerie sztuki, teatry, opera) i naukowy (Akademia Nauk, Uniwersytet im. Loránda Eötvösa (od 1635), Uniwersytet Techniczno-Ekonomiczny (od 1782), Akademia Sztuk Pięknych, wiele innych uczelni i instytutów badawczych). Jest też ważnym centrum turystycznym i uzdrowiskowym (kompleksy balneologiczne).

Budapeszt jest uznawany za metropolię globalną. Obecny kształt terytorialny przybrał w roku 1950, gdy przyłączono do niego 23 okoliczne miejscowości, dzięki czemu obszar miasta zwiększył się 2,5-krotnie, zaś ludność 1,5-krotnie. Dzisiejszy Budapeszt jest podzielony na 23 dzielnice z własnymi zarządami. Całym miastem zarządza Samorząd Stołeczny (Fővárosi Önkormányzat).

↑ W 89 r. Rzymianie założyli w obszarze dzisiejszego Budapesztu osadę Aquincum, będącą pierwszym osiedlem powstałym na terenie późniejszego miasta. Od tej daty regionaliści budapeszteńscy liczą historię nie tyle miasta co osadnictwa. Za datę powstania miasta o nazwie Budapeszt przyjmuje się rok 1873, kiedy to Franciszek Józef I połączył miasta Budę i Peszt w jeden organizm miejski od tej daty liczy się także prawa miejskie oraz całą historię nowego Budapesztu; zob.: Jerzy Kochanowski, Węgry. Od ugody do ugody (1867–1990), TRIO, Warszawa 1997, ISBN 83-85660-50-X.
↑ W tym roku król Bela IV nadał Budzie status wolnego miasta, a Pesztowi przywileje królewskie. Od tej daty wielu historyków budapeszteńskich liczy prawa miejskie miasta uznając przywileje za nadanie szerokiej autonomii miastom Budzie i Pesztowi za początek sprawowania samorządnej władzy w miastach. Jednak wspólny samorząd miasto otrzyma po połączeniu w 1873 r.
↑ 22.1.2.1. Resident population by sex, county and region, 1 January* [online], www.ksh.hu .
↑ Od kilku lat miejsca 8. i 9. zajmują na przemian Warszawa i Budapeszt – różnice oscylują wokół kilku tysięcy. 1 stycznia 2011 Budapeszt miał 1 733 685 mieszkańców (ksh.hu, data dostępu 2011-10-07), podczas gdy Warszawa w tym samym czasie miała 1 720 398 mieszkańców ([1], data dostępu 2011-09-21).

[1] W 89 r. Rzymianie założyli w obszarze dzisiejszego Budapesztu osadę Aquincum, będącą pierwszym osiedlem powstałym na terenie późniejszego miasta. Od tej daty regionaliści budapeszteńscy liczą historię nie tyle miasta co osadnictwa. Za datę powstania miasta o nazwie Budapeszt przyjmuje się rok 1873, kiedy to Franciszek Józef I połączył miasta Budę i Peszt w jeden organizm miejski od tej daty liczy się także prawa miejskie oraz całą historię nowego Budapesztu; zob.: Jerzy Kochanowski, Węgry. Od ugody do ugody (1867–1990), TRIO, Warszawa 1997, ISBN 83-85660-50-X.

[2] W tym roku król Bela IV nadał Budzie status wolnego miasta, a Pesztowi przywileje królewskie. Od tej daty wielu historyków budapeszteńskich liczy prawa miejskie miasta uznając przywileje za nadanie szerokiej autonomii miastom Budzie i Pesztowi za początek sprawowania samorządnej władzy w miastach. Jednak wspólny samorząd miasto otrzyma po połączeniu w 1873 r.

[3] 22.1.2.1. Resident population by sex, county and region, 1 January* [online], www.ksh.hu .

[4] Od kilku lat miejsca 8. i 9. zajmują na przemian Warszawa i Budapeszt – różnice oscylują wokół kilku tysięcy. 1 stycznia 2011 Budapeszt miał 1 733 685 mieszkańców (ksh.hu, data dostępu 2011-10-07), podczas gdy Warszawa w tym samym czasie miała 1 720 398 mieszkańców ([1], data dostępu 2011-09-21).

[1]

[2]

[3]

[4]