Filozofia indyjska

Filozofia indyjska – filozofia uprawiana na subkontynencie indyjskim oraz na obszarach, w których zaznaczyły się indyjskie wpływy kulturowe (jak Azja Środkowa, Tybet, Indonezja, Indochiny). Powstała niezależnie od filozofii europejskiej i od filozofii chińskiej. Jest ściśle związana z religiami indyjskimi, zwłaszcza z hinduizmem, buddyzmem i dżinizmem.

Starożytna filozofia indyjska rozwijała się w ramach określonych systemów, czyli szkół, które podzielić można na dwie duże grupy: ortodoksyjne (uznające autorytet Wed) i nieortodoksyjne (nie uznające ich autorytetu)^[1]. Większość z tych szkół miała charakter ortodoksyjny i religijny. Do tej grupy zaliczyć należy następujące szkoły: wedanta, mimansa, sankhja, joga, njaja i wajsieszika^[1]. Szkołami nieortodoksyjnymi były: dżinizm, buddyzm i szkoła czarwaków-lokajatów.^[1]. Podział ten nie obejmuje jednak niektórych szkół ani nurtów.

Historia filozofii indyjskiej rozpoczęła się wraz z rozkwitem kultury aryjskiej i spisaniem świętych ksiąg hinduizmu. Szkoły filozofii hinduistycznej istniały według wierzeń hinduistów od dawna. Ich rozwój jednak nastąpił od siódmego i szóstego wieku p.n.e. Wówczas powstały systemu nieortodoksyjne, opozycyjne wobec Wed. Konkurencja owych nurtów z hinduizmem doprowadziła do rozkwitu szkół ortodoksyjnych. W szkołach tych refleksja filozoficzna koncentrowała się wokół komentowania tekstu klasycznego, autorstwa założyciela szkoły, oraz dysput z przedstawicielami innych nurtów myśli. Około ósmego wieku, głównie za sprawą Adi Śankary i Kumarili, buddyzm w Indiach zanikł prawie w całości, a inne systemy nieortodoksyjne znacznie podupadły. Powstrzymany został rozpad hinduizmu, powodowany częściowo przez filozofię nieortodoksyjną, a dominującym nurtem stała się wedanta. W średniowieczu drugiego milenium ery chrześcijańskiej rozwijała się bujnie wedanta i powstały w jej obrębie liczne nurty komentujące święte teksty tego systemu. Współczesna filozofia indyjska również jest przeważnie wedantyjska.

Od czasów starożytnych filozofia o silnych wpływach indyjskich była też rozwijana w Tybecie, Indonezji, Malajach, Sri Lance, Birmie i innych państwach Półwyspu Indochińskiego. Od chwili przybycia do Chin pierwszych buddyjskich misjonarzy (tj. ok. II w. p.n.e.), indyjskie koncepcje filozoficzne – głównie buddyjskie – wpływały na życie umysłowe Państwa Środka, a za jego pośrednictwem także na Koreę i Japonię. Od końca osiemnastego wieku myśl indyjska zaczęła oddziaływać na Zachód.