Jowisz

Ten artykuł dotyczy planety. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Jowisz

Zdjęcie Jowisza w naturalnych kolorach wykonane w kwietniu 2014 roku przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a
Odkrywca	nieznany; planeta znana w starożytności[1]
Charakterystyka orbity (J2000)
Ciało centralne	Słońce
Półoś wielka	7,7857×1011 m 5,20336301 au[1]
Obwód orbity	4,774 Tm 31,9122 au
Mimośród	0,04839266[1]
Perycentrum	7,4052×1011 m 5,034 au[1]
Apocentrum	8,1662×1011 m 5,369 au[1]
Okres orbitalny	4332,589 d (11,862 lat)[1]
Synodyczny okres obiegu	398,88 d[1] (1,092 roku)
Prędkość ruchu	12,44–13,72 km/s 13,06 km/s[1]
Długość węzła wstępującego	100,55615°[1]
Argument perycentrum	274,1977°[1]
Nachylenie orbity	względem ekliptyki: 1,304°[1] względem równika słonecznego: 6,09°
Charakterystyka fizyczna
Typ planety	gazowy olbrzym
Masa	1,89819×1027 kg[1] (317,83 M🜨; 0,00095 M☉)
Promień	69 911 km[a] (10,973 R🜨)[1]
Promień równikowy	71 492 km (11,209 R🜨)[1]
Promień biegunowy	66 854 km (10,517 R🜨)[1]
Spłaszczenie	0,06487[1]
Pole powierzchni	6,21796×1010 km² (120,5 Ziemi)
Objętość	1,43128×1015 km³ (1321,33 Ziemi)[1]
Gęstość	1326 kg/m³[1]
Okres obrotu	9,9250 h[1]
Prędkość obrotu	45 360 km/h (12,6 km/s)
Nachylenie osi obrotu	3,13°[1]
Przyspieszenie grawitacyjne	24,79 m/s² (na równiku) (2,530 g)[1]
Prędkość ucieczki	59,5 km/s[1]
Albedo	0,538[1]
Irradiancja	50,26 W/m²[1]
Temperatura powierzchni	165 K[a]
Satelity naturalne	95[2] (Księżyce Jowisza)
Skład atmosfery	według objętości[1]: wodór: 89,8%±2,0% hel: 10,2%±2,0% metan: ~0,3%±0,1% pozostałe: amoniak, HD, etan, para wodna aerozole atmosferyczne: lód NH3, lód H2O, wodorosiarczek amonu
Multimedia w Wikimedia Commons

Jowisz – gazowy olbrzym, największa planeta Układu Słonecznego^[b]. Piąta planeta w kolejności od Słońca. Masa Jowisza jest nieco mniejsza niż jedna tysięczna masy Słońca, a zarazem dwa i pół razy większa niż łączna masa pozostałych planet w Układzie Słonecznym. Wraz z Saturnem, Uranem i Neptunem tworzą grupę gazowych olbrzymów, nazywaną czasem również planetami jowiszowymi.

Planetę znali astronomowie w czasach starożytnych, była związana z mitologią i wierzeniami religijnymi wielu kultur. Rzymianie nazwali planetę na cześć najważniejszego bóstwa swojej mitologii – Jowisza^[3]. Obserwowany z Ziemi Jowisz może osiągnąć jasność do −2,95^m. Jest to trzeci co do jasności naturalny obiekt na nocnym niebie po Księżycu i Wenus (okresowo, w momencie wielkiej opozycji, jasnością może mu dorównywać Mars).

Składa się w trzech czwartych z wodoru i w jednej czwartej z helu; może posiadać także skaliste jądro złożone z cięższych pierwiastków. Szybka rotacja nadaje mu kształt spłaszczonej elipsoidy obrotowej (ma też niewielkie, ale zauważalne zgrubienie w płaszczyźnie równika). Powierzchnię planety, którą stanowią nieprzezroczyste wyższe warstwy atmosfery, pokrywa kilka warstw chmur, układających się w charakterystyczne pasy widoczne z Ziemi^[c]. Najbardziej znanym szczegółem jego powierzchni jest odkryta w XVII wieku przy pomocy teleskopu Wielka Czerwona Plama, będąca antycyklonem o średnicy większej niż średnica Ziemi. Planeta ma słabo widoczne pierścienie i potężną magnetosferę. Okrążają ją cztery wielkie, kuliste księżyce zwane galileuszowymi, które odkrył Galileusz w 1610. Ganimedes, największy z księżyców, ma średnicę większą niż planeta Merkury^[4]. Ogółem jest znanych 95 księżyców Jowisza^[2].

Był wielokrotnie badany przez sondy, zwłaszcza na początku programu Pioneer i programu Voyager, a następnie przez sondę Galileo. Od lipca 2016 roku na orbicie dookoła planety znajduje się sonda kosmiczna Juno, która miała okrążać ją i badać do lipca 2021^[5], misję sondy przedłużono do września 2025^[6].