Mowa (retoryka)

Mowa lub przemówienie, przemowa, niekiedy oracja (stgr. ῥήτρα, łac. oratio) – ustna wypowiedź, wygłaszana jako rzeczywisty i celowy komunikat językowy, wyrażający stanowisko, pogląd czy opinię mówcy lub osób, w imieniu których mówca przemawia. Mowa nie ma ograniczonej długości, jest wygłaszana przez jednego mówcę i posiada konkretnego słuchacza lub słuchaczy, a jej spajającym czynnikiem jest temat, zwany przedmiotem mowy. Teorią przemówienia zajmuje się retoryka^[1].

Przemówienie jest rzeczywistym, a nie fikcyjnym aktem mowy, to znaczy, że mówca rzeczywiście twierdzi, pyta, nakłania, ostrzega, grozi itp.^[2] Przemówienie jest celowym aktem mowy, to znaczy, że mówca zmierza do przekonania słuchaczy, czyli przyjęcia przez słuchaczy stanowiska, poglądu, czy opinii głoszonych przez mówcę. W związku z tym, podczas wygłaszania przemówienia, konieczne jest nawiązanie i utrzymywanie kontaktu słuchowego i myślowego – zamiar przekonania po stronie mówcy oraz zamiar słuchania po stronie słuchaczy. Jak ujął to Cyceron w De inventione: pierwszą powinnością mówcy jest wyrażać się stosownie do potrzeby przekonywania^[3].

Mowa jest wygłaszana przez jednego mówcę, to znaczy orzeczenia (typu „uważam”, „chcę”, „wiem”, „czuję”, „sądzę” itp.) w ramach całego przemówienia mają podmiot odnoszący się do osoby mówcy lub osób, w imieniu których mówca przemawia. Mowa ma konkretnego słuchacza lub konkretnych słuchaczy, więc zdania skierowane są w całym przemówieniu do tej samej osoby lub tej samej grupy osób^[4]. Mowa nie ma ograniczonej długości, to znaczy, że może składać się zaledwie z jednego zdania (np. „Protestuję!”) czy równoważnika zdania (np. „Zgoda!”) lub też mieć formę bardzo rozbudowaną, na przykład wielogodzinnej oracji^[5].