Muhammad Ali (pasza)

Muhammad Ali
‏محمد علي باشا‎
Data i miejsce urodzenia	ok. 1769 ; Kawala
Data i miejsce śmierci	2 sierpnia 1849 ; Kair
	Wicekról Egiptu
Okres	od maja 1805; do lipca 1848
Poprzednik	nieokreślony z powodu wojny
Następca	Ibrahim Pasza
	Wicekról Egiptu
Okres	od listopada 1848; do sierpnia 1849
Poprzednik	Ibrahim Pasza
Następca	Abbas I
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Muhammad Ali (arab. ‏محمد علي باشا‎ = Muhammad 'Alī Bāšā, ur. ok. 1769 w Kawali, zm. 2 sierpnia 1849 w Kairze) – wicekról Egiptu w latach 1805–1848 oraz 1848–1849. Często nazywany przez historyków twórcą potęgi tego kraju. Założyciel dynastii panującej w Egipcie do połowy XX wieku.

Podczas inwazji Napoleona na Egipt był członkiem oddziału albańskiego walczącego w wojsku osmańskim przeciwko Francuzom. Wsparty po ewakuacji francuskich wojsk przez lokalnych przywódców wymusił na sułtanie przyznanie tytułu paszy.

Zorganizował czynny opór wobec inwazji brytyjskiej powstrzymując Anglików przed opanowaniem Egiptu. Poskromił wewnętrzną opozycję, krwawo rozprawiając się z mamelukami, za co został skrytykowany na arenie międzynarodowej. Przy pomocy zagranicznych specjalistów, pochodzących głównie z Francji, ulepszył armię i przyczynił się do rozwoju gospodarki.

Prowadził wiele wojen (w Arabii, Sudanie, Grecji oraz przeciwko sułtanowi w Syrii i w Turcji), których celem było przekształcenie Egiptu w imperium. Początkowo Muhammad, walcząc przeciwko słabym i skłóconym plemionom, wygrywał każdą wojnę. Jednak gdy doszło do konfrontacji z krajami zachodnimi, której zwieńczeniem była klęska pod Navarino, pasza Egiptu został zmuszony do radykalnego zredukowania kosztownej armii.

Dzięki centralizacji władzy przeprowadził reformę rolną, administracyjną i edukacyjną. Określany mianem „obrońcy fellahów” stworzył przepisy, mające na celu ochronę ludności wiejskiej przed wyzyskiem ze strony posiadaczy ziemskich. Za jego panowania powstawało wiele fabryk, portów, rozwijały się miasta, handel i rzemiosło. Wprowadził monopol państwowy na większość strategicznych towarów. Za rządów Muhammada chłopi rozpoczęli masową uprawę bawełny, co w kolejnych latach doprowadziło do przekształcenia gospodarki Egiptu w monokulturową.

Przeprowadzane reformy w armii, zmianę systemu podatkowego oraz zmiany administracyjne oparł na wzorcach europejskich, które ze zmiennym szczęściem starał się zaadaptować do lokalnych warunków. Określany mianem „wschodniego despoty” scentralizował władzę w kraju, dzięki czemu doszło do szybkiego rozwoju państwa w początkowych latach panowania. Pod koniec rządów stworzony przez niego system ujawnił jednak swoje wady.