Wojna domowa w Libii

Ten artykuł należy dopracować: skrócić – artykuł jest nadmiernie szczegółowy. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

I Wojna domowa w Libii

arabska wiosna
Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: libijscy cywile z zagranicznymi flagami popierający zagraniczną interwencję; starcia między powstańcami a lojalistami al-Kaddafiego; antyrządowe protesty w Al-Bajdzie; członkowie Narodowej Rady Tymczasowej ogłaszają początek powstania w Adżdabiji
Czas	15 lutego – 23 października 2011
Miejsce	głównie północna część kraju
Terytorium	Libia
Przyczyna	niezadowolenie z sytuacji materialnej, bezrobocie, autorytaryzm władz: ograniczanie swobód obywatelskich i tłumienie protestów, wpływ Arabskiej Wiosny
Wynik	zwycięstwo rebeliantów i interwencji zagranicznej
Strony konfliktu
Narodowa Rada Tymczasowa Narodowa Armia Wyzwoleńcza Wolne Libijskie Siły Powietrzne Al-Ka’ida Islamskiego Maghrebu[1] Ansar asz-Szari’a Interwencja (protektorzy Rezolucji RB ONZ nr 1973):  NATO[2]  Stany Zjednoczone  Wielka Brytania  Francja  Katar[3]  Arabia Saudyjska[4]  Zjednoczone Emiraty Arabskie[4]  Jordania[4] zobacz całą listę  Tunezja[a] Libijska Dżamahirijja część żołnierzy część policjantów zagraniczni najemnicy Częściowe wsparcie:  Algieria[5]  Białoruś[6]  Czad[7]  Syria[8]  Zimbabwe[9]
Dowódcy
Mustafa Muhammad Abd al-Dżalil Abd al-Fattah Junus † Sulajman Mahmud Umar al-Hariri Chalifa Haftar Charles Bouchard Mu’ammar al-Kaddafi † Muhammad Abu al-Kasim az-Zuwaj Sajf al-Islam al-Kaddafi Chamis al-Kaddafi Al-Mutasim al-Kaddafi † Sajf al-Arab al-Kaddafi † Abu Bakr Junus Dżabr † Husajn al-Warfalli †
Siły
około 17 000 rebeliantów[10] w tym 1000 wytrenowanych bojowników[11] 10[12]–20 tysięcy[13] żołnierzy, nieznana liczba członków bojówek
Straty
5667–7059 zabitych bojowników i aktywistów, 2886–3005 zaginionych 1 lotnik zabity w wyniku wypadku 3 lotników pojmanych (później uwolnionych) 1 Lynx przechwycony w czasie ewakuacji cywilów[14] 1 F-15E Strike Eagle uszkodzony (obaj piloci przeżyli)[15] 1 MQ-1 Predator zestrzelony lub uszkodzony[16] 1 F-16E Fighting Falcon uszkodzony podczas lądowania[17] 2 zabitych żołnierzy 2580–3231 zabitych żołnierzy 7000 w niewoli[18] Cywile 20–30 tysięcy[19] (przez obie strony)
Multimedia w Wikimedia Commons

I wojna domowa w Libii (zwana również rewolucją libijską^[20][21]) – wojna domowa rozpoczęta po wystąpieniu opozycji przeciwko złej sytuacji materialnej, bezrobociu, korupcji, ograniczaniu swobód obywatelskich oraz długoletnim rządom Mu’ammara al-Kaddafiego. Protesty zapoczątkowane 15 lutego 2011 pod wpływem udanych rewolucji w Tunezji i Egipcie przerodziły się w wojnę domową i interwencję zbrojną NATO.

Do pierwszych wystąpień pod wpływem sytuacji w innych krajach arabskich doszło w styczniu 2011. Libijska sytuacja społeczno-polityczna przedstawiała się na niekorzyść rządu, podobnie jak w krajach objętymi rewolucją. Wówczas rząd, obawiając się wzmocnienia protestów, obniżył podatki i cła na krajowe oraz importowane produkty żywnościowe. Protesty wznowiono jednak 15 lutego, po obaleniu prezydenta Egiptu, Husniego Mubaraka. 17 lutego zorganizowano tzw. Dzień Gniewu – masowe antyrządowe wystąpienia w całym kraju.

Doszło wówczas do pierwszych walk zbrojnych. Do walki przeciwko rebeliantom Mu’ammar al-Kaddafi zaciągnął zagranicznych najemników. 21 lutego w Trypolisie doszło do masakry protestujących, w której zginęło ok. 300 osób. Tego samego dnia rebelianci zajęli miasto Bengazi, które później stało się siedzibą władz powstańczych. 22 lutego al-Kaddafi przemówił do narodu, grożąc śmiercią każdemu, kto wykaże się nielojalnością i przystąpi do walki z siłami rządowymi.

24 lutego rozpoczęła się ofensywa rebeliantów na obu frontach – zachodnim (trypolitańskim) i wschodnim (cyrenajskim). W wyniku sukcesów rebeliantów na frontach i buntów kolejnych miast, rząd ogłosił podwyżkę płac. 26 lutego Mustafa Muhammad Abd al-Dżalil, minister sprawiedliwości w rządzie Mu’ammara al-Kaddafiego, który ustąpił ze stanowiska 21 lutego, w Bengazi powołał Narodową Radę Tymczasową. Tego samego dnia RB ONZ wprowadziła rezolucję nr 1970, która zamroziła wszelkie aktywa al-Kaddafiego^[22].

W reakcji na bunt miast w górach Dżabal Nafusa na froncie trypolitańskim, siły rządowe rozpoczęły tam 1 marca ofensywę, w której wyniku jeszcze tego samego dnia odbiły największe miasto w regionie – Gharjan. W kolejnych dniach walki wygasały i opierały się na oblężeniu miast – Az-Zintanu, Jafranu oraz Nalutu.

Na początku marca rebelianci kontrolowali cały wschód kraju i zapowiedzieli marsz na Trypolis. Wówczas zarządzono mobilizację w wojsku narodowym i 6 marca ruszyła rządowa ofensywa. Rebelianci tracili kolejne miasta – Bin Dżawwad (6 marca), Ras al-Unuf (10 marca), Zuwarę (14 marca), Marsę al-Burajkę (15 marca), Adżdabiję (17 marca). Rebelianci zostali zepchnięci do Bengazi. Podczas prowadzenia militarnej operacji przez wojska al-Kaddafiego, arena międzynarodowa debatowała nad wprowadzeniem strefy zakazu lotów nad Libią i ewentualną interwencją wojskową. Gdy wojska al-Kaddafiego stanęły u bram Bengazi, RB ONZ wprowadziła rezolucję nr 1973, która zakazywała lotów libijskich samolotów bojowych bombardujących zarówno pozycje rebeliantów, jak i cywilów. Dzień po tym, 18 marca, rząd ogłosił jednostronne zawieszenie broni, którego jednak nie zamierzał przestrzegać.

Realizując postanowienia rezolucji ONZ nr 1973, 19 marca 2011, kilka państw rozpoczęło militarną „operację reagowania kryzysowego”, mającą na celu egzekucję zakazu lotów nad Libią. W wyniku ataków za pomocą pocisków manewrujących i uderzeń powietrznych lotnictwa, zniszczeniu uległa większość libijskiego systemu przeciwlotniczego. 20 marca libijskie władze ogłosiły kolejne zawieszenie broni, które także nie było przestrzegane. W czasie kiedy siły koalicji bombardowały kolejne cele w Libii, siły powstańcze prowadziły z Bengazi kontrnatarcie na zachód.

W dniach 26–27 marca rebelianci zajęli wszystkie miasta portowe we wschodniej Libii, które siły rządowe odbiły podczas swojej ofensywy – Adżdabija i Marsa al-Burajka (26 marca), Ras al-Unuf i Bin Dżawad (27 marca). Tym samym sytuacja na froncie wschodnim powróciła do stanu sprzed 6 marca. Jednak 28 marca kontrofensywa została zatrzymana pod Syrtą, rodzinnym miastem Mu’ammara al-Kaddafiego. Dzień później lojaliści rozpoczęli uderzenie na wschód. Wojsko zajęło Bin Dżawad (29 marca) i Ras al-Unuf (30 marca).

31 marca NATO przejęło dowództwo nad operacją międzynarodową od koalicji państw zachodnich. Wraz z początkiem kwietnia sytuacja na froncie cyrenajskim stabilizowała się. Ofensywa sił rządowych została wyhamowana w Marsa al-Burajce, która została ostatecznie zdobyta przez lojalistów 6 kwietnia. Następnie wojsko atakowało Adżdabiję, jednak szturm został odparty 11 kwietnia. Po tym dochodziło do pojedynczych potyczek na pustyni między Marsa al-Burajką i Adżdabiją.

Z kolei na froncie zachodnim wojsko oblegało cztery miasta: Nalut, Zintan, Jafran oraz Misratę. W tym ostatnim trwały nieustanne krwawe walki i katastrofalny kryzys humanitarny. 21 kwietnia rebelianci przejęli kontrolę na przejściem granicznym z Tunezją w Wazinie. 23 kwietnia siły rządowe odbiły oblegany Jafran, rozpoczęły oblężenie utraconego Wazinu, który został przejęty przez nich 28 kwietnia. 29 kwietnia siły al-Kaddafiego przekroczyły granicę z Tunezją. Tam doszło do bitwy z armią tunezyjską, która pokonała wojsko libijskie. Po tym wydarzeniu przejście w Wazzinie było ponownie kontrolowane przez rebeliantów.

Siły NATO oprócz codziennych bombardowań infrastruktury wojska atakowały rezydencje samego Mu’ammara al-Kaddafiego. Do pierwszego nalotu na kompleks budynków rządowych w Trypolisie doszło 25 kwietnia. Kolejne podobne uderzenie miało miejsce 30 kwietnia. Zginął w nim syn libijskiego przywódcy – Saif al-Arab al-Kaddafi.

Na początku maja rozpoczęła się ostatnia fazy bitwy o Misratę. Po wielomiesięcznym oblężeniu rebelianci 11 maja ogłosili zwycięstwa w mieście i jednocześnie ruszyli z natarciem na zachód w kierunku stolicy. Mimo powietrznej pomocy NATO marsz na zachód został przez siły al-Kaddafiego przerwany już w połowie maja. Tym samym walki toczyły się na przedpolach Misraty, co pozwoliło lojalistom na wyprowadzanie pojedynczych ataków na miasto, które zostało w znacznym stopniu zniszczone podczas oblężenia.

Pod koniec maja alianci zintensyfikowali naloty na Trypolis. Każdą noc atakowano kompleks rezydencji i biur rządu libijskiego, bunkry oraz infrastrukturę wojskową sił libijskich. 1 czerwca Sojusz przedłużył mandat misji do września. 4 czerwca NATO po raz pierwszy użyło w akcji militarnej w Libii śmigłowców bojowych.

W maju aktywność lojalistów na froncie Dżabal Nafusa spadła. Armia jednak nadal ostrzeliwała za pomocą rakiet oblegane miasta. W czerwcu inicjatywę przejęli rebelianci. Zabezpieczali elektrownie i pola naftowe. 6 czerwca po ciężkich walkach zdobyli kontrolę nad Jafranem. W dniach 11-12 czerwca opozycjoniści dokonali szturmu na Az-Zawiję leżącą 50 km od stolicy, jednak zostali pokonani przez wojsko narodowe. Tymczasem sytuacja pod Misratą stała się patowa. Obie strony dokonywały bezskutecznych ataków na tyły wroga. Do końca czerwca rebelianci zdobyli kontrolę nad niemal całym regionem gór Dżabal Nafusa.

27 czerwca Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) w Hadze wydał nakaz aresztowania Mu’ammara al-Kaddafiego, oraz jego syna Sajfa Al-Islama, a także szefa libijskiego wywiadu Abdullaha Al-Senussiego. Wniosek o aresztowanie Libijczyków za podejrzenie o popełnienie zbrodni przeciwko ludzkości został wystosowany w maju przez głównego prokuratora trybunału Luisa Moreno-Ocampo.

W połowie lipca rebelianci ruszyli z ofensywą na froncie wschodnim oraz południowym. Po kilku dniach ciężkich walk o Marsę al-Burajkę, rebelianci co prawda dostali się do miasta, jednak zostało ono silnie zaminowane i pod wpływem nieustannych ataków ze strony wroga zostali 21 lipca zmuszeni do odwrotu. Dokładnie tydzień po bitwie zamordowano dowódcę rebeliantów – generała Abd al-Fataha Junusa. Natomiast na froncie południowym rebelianci zabezpieczyli kilka miast, poruszając się ze wschodu na zachód. Tymczasem Narodowa Rada Tymczasowa z Bengazi uzyskiwała coraz większe uznanie na arenie międzynarodowej.

Pod koniec lipca rebelianci rozpoczęli ofensywę w Dżabal Nafusie, w której wyniku opanowali cały górzysty region. Po zajęciu miasta Bir al-Ghanem (6 sierpnia), bojownicy ruszyli na Az-Zawiję, do której dotarli 13 sierpnia. Tymczasem, kiedy bojownicy walczyli o Az-Zawiję i prowadzili kampanię na wybrzeżu, oddział z Dżabal Nafusa zajął największe miasto tego regionu – Gharjan (15 sierpnia). 17 sierpnia rebelianci weszli do Sabraty, dzień później do Zuwary. 19 sierpnia padł Zalitan oraz Marsa al-Burajka na froncie wschodnim. 20 sierpnia rebelianci zwyciężyli w Az-Zawiji, a jedna z brygad powstańczych dotarła do Trypolisu, gdzie rozpoczęła się bitwa o kontrolę nad stolicą kraju. Rebelianci opanowali całkowicie miasto 28 sierpnia. Dwa dni wcześniej przeniosła tam swoją siedzibę Narodowa Rada Tymczasowa. Powstańcy rozpoczęli operacje przejmowania pozostałych części kraju i poszukiwania Mu’ammara al-Kaddafiego.

W połowie września siły lojalistów kontrolowały ok. 10–15% powierzchni kraju. Na północy rebelianci odizolowali i otoczyli miasta Bani Walid oraz Syrtę. 21 września powstańcy zdobyli Sabhę, największe miasto w południowej Libii. W Fazzanie ostatnim bastionem sił al-Kaddafiego była gmina Ghat, która została opanowana do końca września.

W październiku ciężkie walki trwały o dwa ostatnie bastiony rządu Mu’ammara al-Kaddafiego – Bani Walid oraz Syrtę. Pierwsze z tych miast zostało zdobyte przez siły rebeliantów 17 października, natomiast Syrta 20 października. Tego samego dnia, po ataku lotniczym NATO na konwój kilkudziesięciu pojazdów opuszczających miasto i późniejszej wymianie ognia pomiędzy rebeliantami a ocalałymi lojalistami, zabity został pojmany wcześniej Mu’ammar al-Kaddafi. Oficjalnie nowe władze wyzwolenie Libii ogłosiły w Bengazi 23 października 2011. Ten dzień uznaje się za zakończenie wojny domowej.