Svizra

Confederaziun svizra Schweizerische Eidgenossenschaft (tudestg) Confédération suisse (franzos) Confederazione Svizzera (talian) Confoederatio Helvetica (CH) (latin)
Lingua uffiziala	Tudestg (65,6 %) Franzos (22,8 %) Talian (8,4 %) Rumantsch (0,6 %)
Chapitala	nagina (de jure); Berna (de facto, sedia da la regenza)
Furma da stadi	republica federala
Furma da regenza	democrazia da concordanza mez directa
Schef da stadi	il Cussegl federal sco collectiv
Schef da la regenza	la Svizra n’ha nagin schef da la regenza
Surfatscha	41 285 km²
Abitants	8 606 033[1] (31 da december 2020)
Spessezza	208 abitants per km²
Munaida	1 franc svizzer = 100 raps
Fundaziun	1848
Independenza	1291 tenor legenda, engirament dal Rütli 1499 independenza factica dal Sontg Imperi roman 1648 independenza renconuschida 1848 stadi federal modern
Imni naziunal	Psalm svizzer
Di da festa naziunala	Prim d’avust
Zona d'urari	UTC+1 MEZ UTC+2 MESZ (mars–october)
Numer da l'auto	CH
TLD d'internet	.ch
Preselecziun	+41

La Svizra (tudestg: Schweiz, franzos: Suisse, talian: Svizzera, latin: Helvetia), uffizialmain Confederaziun svizra, è in stadi democratic e federalistic situà en l’Europa Centrala.

La surfatscha da la Svizra munta a 41 285 km². Il territori statal cumpiglia territoris da lingua e cultura tudestga, franzosa, taliana e rumantscha. Ils abitants da la Svizra accentueschan lur appartegnientscha al stadi betg mo sco burgais, mabain er en furma d’ina naziun fundada sin la voluntad politica.

La Svizra cunfinescha en il nord cun la Germania, en l’ost cun l’Austria ed il Liechtenstein, en il sid cun l’Italia ed en il vest cun la Frantscha. La Constituziun federala na fixescha bain nagina chapitala; la sedia da las autoritads federalas è però facticamain Berna.

En Svizra vivan 8,6 milliuns abitants, da quai 2,1 milliuns senza dretg da burgais svizzer (25 %). Da l’entira populaziun (resguardond a partir da 15 onns persunas cun e senza dretg da burgais) han 37 % da la populaziun ina biografia da migraziun. Il pajais tutga tar ils stadis da l’Europa populads vaira spess, la gronda part da la populaziun sa concentrescha però en la Svizra Bassa, la zona da batschigl situada tranter il Giura e las Alps. Las set pli grondas citads resp. centers economics èn Turitg, Genevra, Basilea, Berna, Losanna, Winterthur e Lucerna.

La Confederaziun sa divida en 26 chantuns cun suveranitad parziala e dispona a nivel federal – confurm a la populaziun indigena – da quatter linguas uffizialas: tudestg, franzos, talian e rumantsch (lingua parzialmain uffiziala). Quellas furman la basa culturala dal pajais cun sias regiuns linguisticas: Svizra tudestga, Svizra franzosa (u Svizra romanda), Svizra taliana e Svizra rumantscha.

Sco designaziun dal pajais vegn duvrada la furma latina – pia linguisticamain neutrala – Confoederatio Helvetica (abreviaziun: CH). La Confederaziun svizra è resortida dals chantuns originars Uri, Sviz e Silvania. Sco document da fundaziun inuffizial vala il Patg federal dal 1291 che furma il pli vegl document federal ch’è sa mantegnì. En la Pasch da Vestfalia dal 1648 ha la Svizra cuntanschì si’independenza tenor il dretg statal. Il stadi federal odiern consista dapi il 1848. Il num Svizra deriva dal chantun originar Sviz resp. da sia chapitala da medem num.

L’identitad e la coesiun naziunala na sa basan betg sin ina lingua, etnia u religiun communabla, mabain sin facturs interculturals sco la cretta en la democrazia directa, in aut grad d’autodeterminaziun locala e regiunala e la cultura exprimida da chattar cumpromiss en la procedura da decisiun politica. En quest reguard vegn la Svizra savens considerada sco exempel per auters stadis.^[2]

Sin l’index dal svilup uman ha la Svizra cuntanschì il 2016 il segund plaz e tutga uschia tar ils pajais autamain sviluppads.^[3] Cumbain che la Svizra sa chatta da tut ils pajais areguard la grondezza be sin il 133avel plaz ed areguard il dumber d’abitants sin il 98avel, furma il pajais la 20avel gronda economia publica dal mund (situaziun dal 2017).

1. ↑ Uffizi federal da statistica.
2. ↑ Peter Josika: Ein Europa der Regionen. Was die Schweiz kann, kann auch Europa. IL-Verlag, Basilea 2014, ISBN 978-3-906240-10-7.
3. ↑ Human Development Reports, consultà ils 5 da december 2017.