Biolojia

Biolojia ni sayansi asilia inayohusu utafiti wa uhai na viumbehai, kama vile mimea, wanyama, kuvu (kama uyoga), bakteria na virusi, na jinsi vinavyohusiana kati yao na katika mazingira yao, pamoja na muundo wao, kazi, ukuaji, asili, mageuko, uenezi, na nadharia ya uainishaji.^[1]

Biolojia ni somo kubwa mno lenye matawi, mada na masomo mengi. Miongoni mwa mada muhimu zaidi kuna kanuni unganishi tano ambazo zinasemekana kuwa misingi yenye hakika na dhahiri ya biolojia ya kisasa:^[2]

1. Seli ni vitengo vya msingi vya uhai
2. Spishi mpya na sifa bainishi za kurithiwa hutokana na mageuko
3. Jeni ni vitengo vya msingi vya urithi
4. Kiumbe kitadhibiti mazingira yake ya ndani kudumisha hali thabiti na imara
5. Viumbe hai hula na kugeuza nishati.

Masomo madogo ya biolojia yanatumika kwenye msingi wa kipimo kinachotumiwa kufanya utafiti wa viumbe na mbinu zinazotumika kwa utafiti wao:

• zoolojia inachunguza wanyama
• botania inachunguza mimea
• mikrobiolojia inachunguza bakteria na viumbehai vidogo sana.

Tena kuna matawi mengine, kwa mfano:

• biokemia huchunguza kemia isiyokomaa ya uhai;
• biolojia ya molekuli huchunguza kuathiriana changamani kwa mifumo ya biolojia ya molekuli, biolojia ya seli huchunguza kijenzi msingi cha maisha yote, seli;
• fiziolojia huchunguza shughuli za nje na za kemia za tishu, viungo na mifumo ya viungo ya kiumbe hai; na
• ikolojia huchunguza jinsi viumbehai kadhaa huathiriana na kushirikiana na mazingira yao.^[3]

Lugha ya kisayansi katika biolojia inatumia maneno mengi ya asili ya Kigiriki na Kilatini. Lugha nyingi zimeingiza maneno haya tu katika msamiati wao; katika lugha kadhaa wataalamu wametafsiri sehemu ya maneno haya kwa lugha zao lakini kwa ujumla sehemu kubwa na majina ya kisayansi hufuata utaratibu wa Kigiriki na Kilatini.

Wataalamu wengi huona ya kwamba viumbehai vyote hugawiwa katika sehemu au milki kubwa tatu:

• Archaea
• Bacteria
• Eukaryota

o Protista viumbe vyenye chembe kimoja to

o Fungi au kuvu (kama vile uyoga)

o Animalia au wanyama

o Planta au mimea

1. ↑ Kulingana na ufafanuzi kutoka Kamusi ya mradi wa Aquarena Wetlands.
2. ↑ Avila, Vernon L. (1995). Biology: Investigating life on earth. Boston: Jones and Bartlett. ku. 11–18. ISBN 0-86720-942-9.
3. ↑ "Sayansi ya Maisha, Weber State Museum of Natural Science". Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2013-07-27. Iliwekwa mnamo 2010-10-18.