Birlikte evrim

Birlikte evrim veya eş evrim (İng: co-evolution), biyolojide iki veya daha fazla canlı türünün, birbirlerinin evrimini karşılıklı olarak etkilemesidir.^[1] Daha kapsamlı olarak tanımlamak gerekirse, "biyolojik bir canlının veya organik bir nesnenin, ilişkili olduğu diğer organik obje veya objelerin değişmesi ile kendisinde de değişimlerin baş göstermesidir".^[2]

Birlikte evrim, birçok biyolojik düzey ve seviyede ortaya çıkabilir: bir proteinin amino asitleri arasındaki ilişkili mutasyonlar gibi mikroskobik bir düzeyde veya aynı ekosistem içinde yaşayan farklı türler arasında, karşılıklı olarak değişen eşdeğişken (kovaryant) özellikler gibi makroskobik ve daha büyük ölçekli bir seviyede olabilir. Eş evrimsel bir ilişki içinde bulunan her iki grup, diğer grup üzerinde seçilim baskısı oluşturarak birbirlerinin evrimini böylece karşılıklı olarak etkilerler. Farklı türlerin birlikte evrimi, ev sahibi konak tür ile onun parazitinin evrimini (bkz: Konak-parazit eş evrimi - İng: Host-parasite coevolution) içerdiği gibi zaman içinde evrilmiş olan mutualizm ile ilgili örnekleri de kapsar. Evrimin, iklim değişikliği gibi canlı olmayan inorganik faktörlere verdiği tepki ile karşılıklar, iklim bir canlı olmadığı, dolayısıyla biyolojik evrime dahil olmadığı için, birlikte evrim olarak tanımlanmaz. Av ve avcı, konak ve simbiyont (ortak yaşar), konak ve parazit gibi canlı çiftleri arasında birlikte evrim gözlemlense de, bu, birçok durumlarda tam anlamıyla açık seçik değildir. Eğer bir takım tür, diğer bir takım tür tarafından oluşturulan baskıyla evrilmişse, bu evrimsel süreç "yayılmış birlikte evrim" (İng: diffuse coevolution) olarak adlandırılır. Bir de "eşli birlikte evrim" (İng: pairwise coevolution)’den söz edilir. Bu birlikte evrilme sürecinde, iki tür öyle yakından etkileşir ki, her ikisi de birbirinin evriminde birincil aktör konumundadır.^[3]

Dünya tarihinde kitlesel yok oluşlar ve ekolojik alanların genişlemesi gibi biyolojik olmayan faktörlerin, bazı büyük ana canlı gruplarını yok etmesi, başka familya ve takımların ise çoğalarak yayılmalarını sağlamışken, birlikte evrimin, canlıların evrimsel tarihinde geniş kapsamlı ve çok büyük değişiklikleri tetiklediğine dair ancak çok az kanıtlar vardır.^[4] Buna rağmen, popülasyon ve türler düzeyinde birlikte evrime dair kanıtlar bulunmaktadır. Örneğin, birlikte evrim kavramı, Charles Darwin tarafından Türlerin Kökeni isimli kitabında kısaca tanımlanmış ve daha sonra Orkidelerin Döllenmesi isimli başka bir kitabında ayrıntılı olarak geliştirmiştir.^[5][6][7] Virüs ile konakların, birden farklı olayda birlikte evrim geçirmiş olmaları olasıdır.^[8]

Birlikte evrim, öncelikli olarak biyolojik bir kavramdır, ancak bilişim bilimleri ve uzay bilimleri gibi alanlarda da paralel olarak benzer anlamlı kullanımlara sahiptir.

1. ^ coevolution. 27 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Berkeley Üniversitesi, erişim: 02 Kasım 2008 (İngilizce)
2. ^ Yip; Patel, P; Kim, PM; Engelman, DM; McDermott, D; Gerstein, M; ve diğerleri. (2008). "An integrated system for studying residue coevolution in proteins". Bioinformatics. 24 (2). ss. 290-292. doi:10.1093/bioinformatics/btm584. PMID 18056067. 15 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011. KB1 bakım: Diğerlerinin yanlış kullanımı (link)
3. ^ Ekoloji Laboratuvar Kitabı (2006). "Türlerin Etkileşimi, Bölüm 7" (PDF). Hacettepe Üniversitesi. 26 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2011. 
4. ^ Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. (2010). "Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land". Biology Letters. 6 (4). ss. 544-547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. PMC 2936204 $2. PMID 20106856. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2011. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
5. ^ Thompson, John N. (1994). The coevolutionary process 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-79760-0. Erişim tarihi 2009-07-27.
6. ^ Darwin, Charles (1859). On the Origin of Species 5 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1st ed.). London: John Murray. Erişim tarihi 2009-02-07.
7. ^ Darwin, Charles (1877). On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects, and on the good effects of intercrossing 8 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (2nd ed.). London: John Murray. Erişim tarihi 2009-07-27.
8. ^ C.Michael Hogan. 2010. Virus. Encyclopedia of Earth 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Virus. arşivlendi.. Editors: Cutler Cleveland and Sidney Draggan