Rusya

Koordinatlar: 55°45′N, 37°38′E

Rusya Российская Федерация (Rusça) Rossiyskaya Federatsiya Rusya Federasyonu
Bayrak Arma
Millî marş Rusya Ulusal Marşı Государственный гимн Российской Федерации Gosudarstvennıy gimn Rossiyskoy Federatsii
Başkent ve en büyük şehir	Moskova
Resmî dil(ler)	Rusça
Tanınan bölgesel dil(ler)	Çeşitli bölgelerde 27 bölgesel dil
Etnik gruplar (2021, Kırım dahil)	71.7% Rus 3.2% Tatar 1.1% Çeçen 1.1% Başkurt 22.9% diğer ya da belirtilmedi
Resmî din (2012)	47.4% Hristiyan 41% Rus Ortodoks 6.4% other Diğer Hristiyan mezhepleri 38.2% Dinsiz 6.5% Müslüman 2.4% Diğer[1] 5.5% Cevap vermedi
Demonim	Rus
Hükûmet	Otoriter diktatörlük altındaki federal yarı başkanlık cumhuriyeti[2][3]
• Devlet Başkanı Vladimir Putin • Başbakan Mihail Mişustin • Federasyon Konseyi Başkanı Valentina Matviyenko • Devlet Duması Başkanı Vyaçeslav Volodin
Yasama organı	Federal Meclis
• Üst meclis	Federasyon Konseyi
• Alt meclis	Devlet Duması
Tarihçe
• Rurik Hanedanı 862 • Kiev Knezliği 882 • Vladimir-Suzdal Knezliği 1169 • Moskova Knezliği 1363 • Rusya Çarlığı 16 Ocak 1547 • Rus İmparatorluğu 22 Ekim 1721 • Rusya SFSC 7 Kasım 1917 • Sovyetler Birliği 10 Aralık 1922 • Rusya Federasyonu 25 Aralık 1991 • Mevcut Anayasanın kabulü 12 Aralık 1993
Yüzölçümü
• Toplam	17.098.246 km2İlhak edilen Ukrayna toprakları dahil edilmemiştir
• Su (%)	%13[4] (bataklıklar dahil)
Nüfus
• 2022 tahminî	147,182,123 (9.)
• Yoğunluk	8,4/km2 (225.)
GSYİH (SAGP)	2021 tahminî
• Toplam	4,328 trilyon $[5] (6.)
• Kişi başına	29.485 $[5] (50..)
GSYİH (nominal)	2021 tahminî
• Toplam	1,711 trilyon $[5] (11.)
• Kişi başına	11.654 $[5] (59.)
Gini (2018)	▲ 37.5[6] orta · 98.
İGE (2019)	0.824[7] çok yüksek · 52.
Para birimi	Rus rublesi (RUB)
Zaman dilimi	UTC+2 - +12
Tarih formatı	gg.aa.yyyy
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+7
ISO 3166 kodu	RU
İnternet alan adı	.ru, (.su rezerve), (.рф 2009)

Rusya (Rusça: Росси́я, romanize: Rossiya, UFA: [rɐˈsʲijə] (yardım·bilgi)) veya resmî adıyla Rusya Federasyonu (Rusça: Росси́йская Федера́ция, romanize: Rossiyskaya Federatsiya, UFA: [rɐˈsʲijskəjə fʲɪdʲɪˈraʦəjə] (yardım·bilgi)), Kuzey Avrasya'da bulunan, federal yarı başkanlık tipi cumhuriyetle yönetilen bir ülkedir.^[8]

Kuzeybatıdan güneydoğuya Rusya; Norveç, Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya (ikisi birden Kaliningrad Oblastı ile), Belarus, Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore ile komşudur. Deniz sınırı olarak Ohotsk Denizi ile Japonya, Bering Boğazı ile bir ABD eyaleti olan Alaska ve Karadeniz ile Türkiye ile de komşudur. 17.098.246 km², ilhak edilen bölgelerle beraber 17.234.135 km²'lik^[9] yüzölçümü ile Dünya'nın en geniş ülkesidir^[10] ve Dünya yaşam alanının sekizde birini kapsar. Rusya aynı zamanda 2021 yılı itibarıyla 145,9 milyon nüfusu^[11] ile dünyanın en kalabalık dokuzuncu ülkesidir. Kuzey Asya'nın tamamına ve Doğu Avrupa'nın büyük bir kısmına uzanan Rusya, dokuz saat dilimine yayılır ve üzerinde çok çeşitli çevre ve yer şekilleri bulunur.

Rusya'nın tarihi 3. ve 8. yüzyıllar arasında Avrupa'da tanınan bir grup olarak ortaya çıkan Doğu Slavları ile başlamaktadır.^[12] 9. yüzyılda Varegler tarafından kurulan ve yönetilen Orta Çağ Kiev Rus Devleti ortaya çıktı. 988 yılında Bizans İmparatorluğu'ndan Ortodoks Hristiyanlık kabul edilerek, sonraki milenyum için Rus kültürü, tanımlanan Bizans ve Slav kültürlerinin sentezi başladı.^[13] Daha sonra Kiev Knezliği bir dizi küçük devlet hâlinde parçalandı ve topraklarının çoğunluğu Moğollar tarafından istila edilip Altın Orda Devleti'nin kolları hâline geldi.^[14] 15. yüzyılda Altın Orda Devleti'nin iyice zayıflamasıyla birlikte, bağımsızlığını ilan eden Rus prenslikleri yavaş yavaş yeniden birleşerek Moskova Knezliği'ni kurmuş ve Kiev Knezliği'nin kültürel ve siyasi mirasının ardılı olmuştur. 18. yüzyıla gelindiğinde, büyük ölçüde fetih, ilhak ve keşif yoluyla Avrupa'da Polonya'dan Kuzey Amerika'da Alaska'ya kadar uzanan tarihin en büyük üçüncü imparatorluğu olan Rus İmparatorluğu hâline gelmiştir.^[15][16]

1917 Ekim Devrimi'nden sonra Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti, dünyanın ilk anayasal sosyalist devleti ve II. Dünya Savaşı'nda Müttefiklerin zaferinde belirleyici bir rol oynayan^[17][18] tanınmış bir süper güç olan Sovyetler Birliği'nin en büyük ve önde gelen kurucusu olmuştur.^[19] Sovyetler döneminde Dünya'nın ilk yapay uydusu ve ilk insanlı uzay uçuşu dahil olmak üzere, 20. yüzyılın en önemli teknolojik başarılarından bazıları gerçekleştirildi. Rusya Federasyonu, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından 1991'de kurulmuştur ve SSCB'nin ardılı olarak tanınmaktadır.^[20]

Uluslararası alanda, Rusya demokrasi, insan hakları ve basın özgürlüğü ölçümlerinde en düşük sıralanan ülkeler arasında yer alır; ülkede aynı zamanda yüksek düzeyde yolsuzluk bulunmaktadır. Rusya ekonomisi, nominal GSYİH'e göre dünyanın en büyük dokuzuncu ve satın alma gücü paritesine göre altıncı büyük ekonomisidir. Rusya dünyanın en büyük maden ve enerji kaynaklarından birine sahiptir^[21] ve Dünya'nın en büyük petrol ve doğalgaz üreticilerindendir. Rusya, tanınmış beş nükleer silahlı devletten biridir ve Dünya'nın en büyük kitle imha silah stoklarına sahiptir.^[22] Ayrıca büyük güçlerden biri olup BM ve BMGK'nin daimi üyesi, G20, Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği, Şanghay İşbirliği Örgütü, Avrasya Ekonomi Topluluğu, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve Dünya Ticaret Örgütü üyesi ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun önde gelen üyesidir.

1. ^ Shevchenko, Nikolay (21 Şubat 2018). "Check out Russia's Kalmykia: The only region in Europe where Buddhism rules the roost". Russia Beyond. 27 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
2. ^ Martin Krzywdzinski (26 Ocak 2020). Consent and Control in the Authoritarian Workplace: Russia and China Compared. Oxford University Press. ss. 252-. ISBN 978-0-19-252902-2. OCLC 1026492383. officially a democratic state with the rule of law, in practice an authoritarian dictatorship 
3. ^ "Russia: Freedom in the World 2023 Country Report". Freedom House. 20 Temmuz 2019. 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023. 
4. ^ "The Russian federation: general characteristics". Federal Devlet İstatistik Servisi. 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2014. 
5. ^ ^{a b c d} "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 5 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
6. ^ "GINI index (World Bank estimate) – Russian Federation". World Bank. 20 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020. 
7. ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2020. 
8. ^ "Russia". Encyclopædia Britannica. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2014. 
9. ^ "Rusya Federasyonu'nun Türkiye Büyükelçiliği resmi sitesi". 13 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2006. 
10. ^ "Rusyaofisi.com internet sitesi". 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2016. 
11. ^ "Population by Country (2021) - Worldometer". www.worldometers.info (İngilizce). 26 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2021. 
12. ^ "Russia". Encyclopædia Britannica. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2015. 
13. ^ Excerpted from Glenn E. Curtis (ed.) (1998). "Russia: A Country Study: Kievan Rus' and Mongol Periods". Washington, DC: Federal Research Division of the Library of Congress. 9 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2015. KB1 bakım: Fazladan yazı: yazar listesi (link)
14. ^ The Mongol empire: its rise and legacy, By Michael Prawdin, Gérard Chaliand, (2005) page 512-550
15. ^ Rein Taagepera (1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. Cilt 41 (3 bas.). ss. 475-504. doi:10.1111/0020-8833.00053. 
16. ^ Peter Turchin, Thomas D. Hall and Jonathan M. Adams, "East-West Orientation of Historical Empires 22 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Journal of World-Systems Research Vol. 12 (no. 2), pp. 219–229 (2006).
17. ^ Weinberg, G.L. (1995). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge University Press. s. 264. ISBN 0-521-55879-4. 
18. ^ Rozhnov, Konstantin, Who won World War II? 15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC.
19. ^ Jonathan R. Adelman; Cristann Lea Gibson (1 Temmuz 1989). Contemporary Soviet Military Affairs: The Legacy of World War II. Unwin Hyman. s. 4. ISBN 978-0-04-445031-3. 18 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2015. 
20. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; uk isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
21. ^ "Commission of the Russian Federation for UNESCO: Panorama of Russia". Unesco.ru. 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2014. 
22. ^ "Status of Nuclear Powers and Their Nuclear Capabilities". Amerikan Bilim Adamları Federasyonu. Mart 2008. 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2014.