Back Иапониа Abkhazian Jeupang ACE Японие ADY Japan Afrikaans Japan ALS Јопон ALT ጃፓን Amharic Ripon AMI Chapón AN Iapan ANG
.svg)
Japanio aŭ Japanujo (fojfoje ankaŭ Nipono[3][4]) estas insula lando en Orienta Azio precize en la nordokcidento de la Pacifika Oceano. Ĝi limas kun la Japana Maro okcidente kaj etendas el la Oĥotska Maro norde ĝis la Orientĉina Maro kaj Tajvano sude. Parto de la Pacifika Fajro Ringo, Japanio enhavas arkipelagon de 6 852 insuloj kiu kovras 377 975 km²; la kvin ĉefaj insuloj de la lando, el nordo suden, estas Hokkaido, Honŝuo, Ŝikoku, Kjuŝu, kaj Okinavo. Tokio estas la ĉefurbo de Japanio kaj ties plej granda urbo; aliaj gravaj urboj estas Jokohamo, Osako, Nagojo, Saporo, Fukuoka, Kobe, kaj Kioto.
Japanio estas la dekunua plej loĝata lando en la mondo, same kiel unu el la plej dense loĝata kaj urbanizita. Ĉirkaŭ tri kvaronoj de la tereno de la lando estas montara, kaj tio koncentras ties loĝantaron de 125 milionoj da personoj sur mallarĝaj marbordaj ebenaĵoj. Japanio estas dividita en 47 administraciaj gubernioj kaj ok tradiciaj regionoj. La Grandtokia Areo estas la plej loĝata metropola areo en la mondo, kun pli ol 37.4 milionoj da loĝantoj.
Japanio estis loĝata ekde la Malfrua Paleolitiko (30 000 a.K.), kvankam la plej fruaj mencioj pri la japana arkipelago aperis en la Libro de Han, nome ĉinaj kronikoj el la 1a jarcento p.K. Inter la 4a kaj la 9a jarcentoj, la regnoj de Japanio unuiĝis sub imperiestro kaj lia imperia kortego kun sidejo en Heian-kyo. El la 12a jarcento, tamen, la politika povo estis plenumita de serio de militistaj diktatoroj (nome shōgun) kaj de feŭdismaj senjoroj (nome daimyō), plifortigita per klaso de militista nobelaro (nome samurajoj). Post jarcent-longa periodo de enlanda milito, la lando estis reunuigita en 1603 sub la Tokugava ŝogunlando, kiu aplikis izoligan enlandan politikon. En 1854, ŝiparo de Usono devigis Japanion malfermiĝi al komerco kun okcidentaj landoj, kio kondukis per la Boŝina milito al la fino de la ŝogunlando kaj al la restarigo de la imperia povo en 1868. En la Meiĵi-erao, la Imperio de Japanio adoptis okcident-stilan konstitucion kaj entreprenis programon de industriigo kaj modernigo. En 1937, Japanio invadis Ĉinion; en 1941, ĝi eniris en la Dua Mondmilito kiel unu el la tri plej gravaj potencoj de la Akso Berlino-Romo-Tokio. Malvenkita en la Pacifika Milito kaj subpremite per la nuraj du amasmortigaj atombomboj, Japanio kapitulacis en 1945 kaj suferis sep-jaran okupacion fare de aliancanoj, speciale de Usono, dum kiu ĝi adoptis novan konstitucion. Ekde 1947, Japanio havis unuecan parlamentan konstitucian monarkion kun duĉambra parlamento, nome Kokkai.
Japanio estas granda potenco kaj membro de nombraj internaciaj organizaĵoj, kiel Unuiĝintaj Nacioj (nur ekde 1956), la OEKE, kaj la G7. Kvankam ĝi per la artikolo 9a de la Japana Konstitucio rezignis pri sia rajto al militdeklaro, la lando plutenas armeon nomitan "Japanaj Mem-Defendaj Fortoj", kiu estas rangigita kiel la kvara plej pova armeo de la mondo. Post la Dua Mondmilito, Japanio vidis grandan ekonomian kreskon, kaj iĝis la dua plej granda ekonomio en la mondo ĉirkaŭ 1990 antaŭ esti preterpasita de Ĉinio en 2010. Spite la bremson al la kresko ekde la nomita "Perdita Jardeko", la landa ekonomio restas la tria plej granda laŭ pokapa MEP kaj la kvara plej granda laŭ MEP kaj aĉetopovo. Pinta lando en la aŭtomobila kaj la elektronika industrioj, Japanio faris gravajn kontribuojn al la scienco kaj tekniko. Rangigita la dua pinta lando laŭ la Indico de homa disvolviĝo en Azio post nur Singapuro, Japanio estas la dua lando en la mondo laŭ la vivdaŭro, kvankam ĝi lastatempe estas suferanta malpliigon de loĝantaro. La japana kulturo estas bone konata tra la tuta mondo, inklude ties arton, kuirarton, muzikon, kaj popolkulturon, kio enhavas elstarajn industrion de animacio kaj videoludoj.
- ↑ Oni pensas, ke la nomo uzata en Okcidento devenas el vorto en ĉina dialekto, kiun oni prononcas jāk-bəng.
- ↑ HORI, Jasuo (2019-04-17). Februaraj festoj, p. 17. Monato. Alirita 2020-01-05.
- ↑ Nipono en la Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto, jen en la eldono 2020, reta versio
- ↑ ankaŭ en unua eldono de PIV el 1970, paĝo 739, kun klarigo "japana nomo de Japanio", kaj en la NPIV de 2002, paĝo 785, kun indiko al "Japanio"
© MMXXIII Rich X Search. We shall prevail. All rights reserved. Rich X Search