Erresuma Batua

Britainia Handiko eta Ipar Irlandako Erresuma Batua
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
Ereserkia: God Save the King
Erresuma Batuko bandera Erresuma Batuko armarria
Geografia
Hiriburua	Londres 51°30′26″N 0°7′39″W
Azalera	242.495 km² (80.)
Punturik altuena	Ben Nevis (1.344 m)
Punturik sakonena	The Fens (−4 m)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Irlandako Errepublika
Administrazioa
Gobernu-sistema	monarkia konstituzional
Erresuma Batuko monarka	Charles III.a Erresuma Batukoa
Erresuma Batuko Lehen Ministroa	Rishi Sunak
Legebiltzarra	Erresuma Batuko Legebiltzarra
Epai autoritatea	Supreme Court of the United Kingdom (en) eta Lorden Ganbera
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ABCANZ Armies (en) ANZUK (en) AUKUS (en) AUSCANNZUKUS (en) Aduanen Mundu Erakundea Air Force Interoperability Council (en) Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Asia Hego Ekialdeko Tratatuaren Erakundea Australia Group (en) Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Caribbean Development Bank (en) Combined Communications-Electronics Board (en) Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundea Energiaren Nazioarteko Erakundea Eurocontrol (en) Europako Espazio Agentzia Europako Kontseilua Europako Merkataritza Askearen Elkartea Europako Segurtasun eta Lankidetzako Antolakundea Europar Batasuna G20 G8 Garapeneko Afrikako Bankua Garapeneko Asiako Bankua Group on Earth Observations (en) Hegoaldeko Behatoki Europarra International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Holocaust Remembrance Alliance (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Missile Technology Control Regime (en) Movement Coordination Centre Europe (en) Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Nuclear Suppliers Group (en) Organisation for Joint Armament Cooperation (en) Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala The Technical Cooperation Program (en) Treaty on Open Skies (en) Visa Waiver Program (en) states with nuclear weapons (en)
Demografia
Biztanleria	67.326.569 (2021) (22.) 1.304.296 (2017)
Dentsitatea	277,64 bizt/km² (51.)
Talde etnikoak	ikusi Britaniar Zuria, Black Britons (en) , indo-britainiar eta British Pakistanis (en)
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles gales (Gales) Eskoziako gaelera eskoziera Kornubiera Irlandako gaelera Ulsterko eskoziera British Sign Language (en)
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, ingeles, Polari (en) , Scottish Cant (en) , Angloromani (en) , Welsh-Romani (en) , Shelta, Irlandako gaelera, Eskoziako gaelera, gales, eskoziera, British Sign Language (en) eta Kornubiera
Emankortasun-tasa	1,83 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak	62.799 (2014)
Derrigorrezko eskolaratzea	5-18
Bizi-itxaropena	80,9561 (2015)
Giniren koefizientea	32,8 (2012)
Giza garapen indizea	0,929 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	2.622.433.959.604,2 $ (2017) −28.416.218.497,98 (2016)
BPG per capita	39.953 $ (2017) −586 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	2.965.796.011.801 nazioarteko dolar (2017) 146.680.941.206 (2016)
BPG per capita EAPn	44.920,452 nazioarteko dolar (2017) 1.943,231 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	1,8 % (2016)
Erreserbak	150.857.673.778 $ (2017) 15.925.845.129 (2016)
Inflazioa	1,2 % (2016) 1,1 (2015)
Historia
1921	Itun anglo-irlandarra
1927
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+44
ISO 3166-1 alpha-2	GB
ISO 3166-1 alpha-3	GBR
Ordu eremua	ikusi Europe/London (en) : Greenwich Meridianoko Ordua : Europa Mendebaldeko Ordua Udako ordutegi: UTC+01:00 ordutegi estandarra: UTC±00:00
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.BS 1363 (en)
Internet domeinua	.uk eta .gb
gov.uk

Britainia Handiko eta Ipar Irlandako Erresuma Batua, normalki Erresuma Batua gisa ezaguna (ingelesez United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland edota United Kingdom, laburdura UK) eta testuinguru batzuetan Britainia gisa^{[oh 1]}, Europa ipar-mendebaldeko kostaldearen aurrean dagoen estatu burujabea da^[1]. Geografikoki Britainia Handiko irlak, Irlandako irlaren ipar-ekialdeak (Ipar Irlanda) eta Britainiar uharteen inguruko irla txikiek osatzen dute^[2]. Ipar Irlanda da lurreko muga duen herrialdeko lurralde bakarra, Irlandako Errepublikarengandik banantzen duena. Erresuma Batuak Ozeano Atlantikoa du mugatzat ipar eta mendebaldean, Ipar itsasoa ekialdean, Mantxako kanala hegoaldean eta Irlandako itsasoarekin mendebaldean. 240.000 kilometro koadro inguru baditu ere, munduko hamabigarren herrialdea da kosta kilometroei dagokionez.

Erresuma Batua demokrazia parlamentario unitario bat eta monarkia konstituzional bat da^{[oh 2][4][5]}. Monarka Elizabeth II.a da, 1952tik agintean egon dena^[6]. Erresuma Batuaren hiriburua Londres da, hiri global bat eta mundu mailako finantza-zentro bat, 10,3 milioi biztanlerekin^[7]. Erresuma Batua lau herrialdek osatzen dute: Ingalaterra, Eskozia, Gales eta Ipar Irlanda^[8]. Euren hiriburuak Londres, Edinburgo, Cardiff eta Belfast dira, hurrenez hurren. Ingalaterrak izan ezik, gainontzeko herrialdeek autonomia mailako itzulera gobernu bat dute, bakoitza botere eta konpetentzia desberdinekin^[9][10][11]. Ingalaterrako Erresumaren (Gales barne) eta Eskoziako Erresumaren arteko batasuna 1707a gertatu zen, Britainia Handiko Erresuma sortzeko, eta ondoren, 1801ean, Irlandako Erresumarekin batuta Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua sortu zen. Irlandaren bost seiren independizatu ziren 1922an, gaur egungo egoeran utzita. 1927an Erresuma Batua izena hartu zuen aldaketa hori islatzeko^{[oh 3]}.

Man, Guernsey eta Jersey uharteak ez dira Erresuma Batuaren parte, baina bai dira Britainiar koroaren dependentziak, eta Erresuma Batuko Gobernuaren ardura da euren defentsa eta nazioarteko ordezkaritza^[12]. Gainera, 14 itsasoaz haraindiko britainiar lurralde daude^[13], Britainiar Inperioaren azken arrastoak. Inperioak, 1920ko unerik gorenean, munduko azaleraren laurden bat hartzen zuen, historiako inperiorik handiena. Britainiar eragina ikus daiteke bere kolonia izan ziren lurraldeen hizkuntza, kultura eta sistema politikoetan^{[14][15][16][17]}.

Erresuma Batua munduko bosgarren ekonomia da bere Barne Produktu Gordinaren (BPG) bolumena dela eta, eta hamargarrena erosahalmenaren parekotasunaren arabera. Diru-sarrera altuko herrialdea da eta 13.a Giza Garapenaren Indizearen arabera. Lehen herrialde industrializatua izan zen eta XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran (1815-1945) munduko potentzia nagusia izan zen^[18][17]. Eragin ekonomiko kultural, militar eta politiko handia mantentzen du, potentzia nuklearra izateaz gain^[19][20]. Nazio Batuen Segurtasun Kontseiluaren kide izan da 1946an sortu zenetik. Horrez gain, G8 eta G20, NATO, ELGA, UKUSA, Commonwealth eta Munduko Merkataritza Erakundearen kide da. Europar Batasunaren eta bere aurrekaria zen Europako Ekonomia Erkidegoaren kide izan zen 1973tik 2020an irten zen arte.

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found

1. ↑ (Ingelesez) «Toponymic guidelines for the United Kingdom» GOV.UK (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
2. ↑ (Ingelesez) «GREAT BRITAIN | Definition of GREAT BRITAIN by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of GREAT BRITAIN» Lexico Dictionaries | English (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
3. ↑ (Ingelesez) UCL. (2018-08-09). «What is the UK Constitution?» The Constitution Unit (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
4. ↑ www.royal.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
5. ↑ «United Kingdom - The World Factbook» www.cia.gov (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
6. ↑ (Ingelesez) Staff, A. O. L.. «Queen takes over longest reign mantle after Thailand's King Bhumibol dies» www.aol.co.uk (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
7. ↑ «World Urbanization Prospects - Population Division - United Nations» population.un.org (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
8. ↑ «Number10.gov.uk » countries within a country» webarchive.nationalarchives.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
9. ↑ (Ingelesez) «Devolution of powers to Scotland, Wales and Northern Ireland» GOV.UK (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
10. ↑ (Ingelesez) Fall in UK university students. 2009-01-29 (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
11. ↑ «Transport Research Knowledge Centre - Country Overviews» web.archive.org 2010-04-04 (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
12. ↑ (Ingelesez) team, Central. (2005-03-31). «Key facts about the United Kingdom» webarchive.nationalarchives.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
13. ↑ (Ingelesez) «UK Overseas Territories - GOV.UK» www.gov.uk (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
14. ↑ (Ingelesez) «Explaining the 'Anglosphere'» the Guardian 2004-10-28 (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
15. ↑ «Commonwealth Secretariat - Head of the Commonwealth» web.archive.org 2010-07-06 (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
16. ↑ Constitutionalism and political reconstruction. Brill 2007 ISBN 978-90-474-2784-1. PMC 646789700. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
17. ↑ ^{a b} Ferguson, Niall. (2003). Empire : the rise and demise of the British world order and the lessons for global power. Basic Books ISBN 0-465-02328-2. PMC 51518397. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
18. ↑ Mathias, Peter. (2001). The first industrial nation : the economic history of Britain, 1700-1914. Routledge ISBN 0-415-26672-6. PMC 47443939. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
19. ↑ McCourt, David M.. (2014). Britain and world power since 1945 : constructing a nation's role in international politics. ISBN 0-472-12037-9. PMC 890951504. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).
20. ↑ Globalization, security, and the nation-state : paradigms in transition. State University of New York Press 2005 ISBN 1-4237-4400-4. PMC 62750460. (Noiz kontsultatua: 2021-05-04).