Y Swistir

Y Swistir

Cydffederasiwn y Swistir 5 enw swyddogol arall Schweiz (Almaeneg) Suisse (Ffrangeg) Svizzera (Eidaleg) Svizzera (Románsh) Confoederatio Helvetica (Swyddogol)
Arwyddair	Un er mwyn pawb; pawb er mwyn un
Math	gwladwriaeth, gwlad dirgaeedig, cydffederasiwn, talaith ffederal, gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Schwyz
Prifddinas	Bern
Poblogaeth	8,902,308
Sefydlwyd	12 Medi 1848
Anthem	Y Salm Swisaidd
Pennaeth llywodraeth	Y Cyngor Ffederal
Cylchfa amser	UTC+01:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Almaeneg, Eidaleg, Ffrangeg, Románsh
Daearyddiaeth
Arwynebedd	41,285 km²
Yn ffinio gyda	Awstria, Liechtenstein, yr Almaen, Ffrainc, yr Eidal, yr Undeb Ewropeaidd
Cyfesurynnau	46.798562°N 8.231973°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Y Cyngor Ffederal
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Ffederal y Swistir
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Aelod o Gyngor Ffederal y Swistir
Pennaeth y wladwriaeth	Y Cyngor Ffederal
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Llywydd Cydffederasiwn y Swistir
Pennaeth y Llywodraeth	Y Cyngor Ffederal
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$807,706 million
Arian	franc Swisaidd
Canran y diwaith	4 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.52
Mynegai Datblygiad Dynol	0.962
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Mae'r Swistir (enw Lladin swyddogol: Confoederatio Helvetica, Almaeneg: Schweiz, Ffrangeg: Suisse, Eidaleg: Svizzera, Románsh: Svizra) yn wladwriaeth ffederal yng nghanol Ewrop, ac felly heb arfordir. Mae'r enw Lladin ar y wlad Confoederatio Helvetica yn osgoi gorfod dewis un o bedair iaith swyddogol y wlad, sef Almaeneg, Ffrangeg, Eidaleg a Románsh. Ceir pum gwlad yn ffinio gyda'r Swistir: â'r Almaen, Ffrainc, yr Eidal, Awstria a Liechtenstein. Bern yw'r brifddinas, a Zürich ydy'r ddinas fwyaf. Mae'n wlad fynyddig iawn ac mae rhan helaeth o'r Alpau o fewn ei ffiniau. Yn y cyfrifiad diwethaf roedd poblogaeth y Swistir oddeutu 8,902,308 (30 Mehefin 2023)^[1][2][3].

Mae'r Swistir yn un o wledydd cyfoethoca'r byd 'per capita', gyda thraddodiad cryf o fod yn niwtral yn wleidyddol ac yn filwrol. Serch hynny, bu'n flaenllaw ym myd cydweithrediad rhyngwladol, gan roddi cartref i nifer o fudiadau rhyngwladol megis Y Groes Goch.

Gellir rhannu'r wlad yn ddaearyddol yn dair rhan: Llwyfandir y Swistir (neu'r Swiss Plateau), yr Alpau a'r Jura, sy'n rhychwantu arwynebedd o 41,285 km sg (15,940 mi sg). Er mai'r Alpau yw mwyafrif y diriogaeth, mae poblogaeth y Swistir o oddeutu 8.5 miliwn wedi'i ganoli'n bennaf ar y llwyfandir, lle mae'r dinasoedd a'r canolfannau economaidd mwyaf; yn eu plith ame Zürich, Genefa a Basel. Mae'r dinasoedd hyn yn gartref i sawl swyddfa mewn sefydliadau rhyngwladol fel y WTO, y WHO, yr ILO, pencadlys FIFA, ail swyddfa fwyaf y Cenhedloedd Unedig, yn ogystal â phrif adeilad y Banc dros Aneddiadau Rhyngwladol a'r Groes Goch. Mae prif feysydd awyr rhyngwladol y Swistir hefyd wedi'u lleoli yn y dinasoedd hyn.

Deilliodd sefydlu Cydffederaliaeth yr Hen Swistir yn yr Oesoedd Canol Diweddar o gyfres o lwyddiannau milwrol yn erbyn Awstria a Burgundy. Cydnabuwyd annibyniaeth y Swistir o'r Ymerodraeth Lân Rufeinig yn ffurfiol yng Nghytundeb Heddwch Westphalia ym 1648. Mae Siarter Ffederal 1291 yn cael ei hystyried yn ddogfen allweddol wrth sefydlu'r Swistir, ac sy'n cael ei dathlu ar Ddiwrnod Cenedlaethol y Swistir. Ymunodd y wlad â'r Cenhedloedd Unedig yn 2002 ac, mae'n dilyn polisi tramor, yn gweithredu ar y polisi hwnnw ac yn aml mae'n ymwneud â phrosesau adeiladu heddwch ledled y byd.^[4] Mae'n aelod sefydlol o Gymdeithas Masnach Rydd Ewrop, ond yn arbennig nid yw'n rhan o'r Undeb Ewropeaidd, yr Ardal Economaidd Ewropeaidd nac Ardal yr Ewro. Fodd bynnag, mae'n cymryd rhan yn Ardal Schengen a Marchnad Sengl Ewrop trwy gytuniadau dwyochrog.

Ceir pedair iaith swyddogol: Almaenig, Ffrengigg, Eidalaidd a Romansh. Er bod mwyafrif y boblogaeth yn siarad Almaeneg, mae hunaniaeth genedlaethol y Swistir wedi'i gwreiddio mewn cefndir hanesyddol cyffredin, gwerthoedd a rennir fel ffederaliaeth a democratiaeth uniongyrchol,^[5] yn ogystal â symbolaeth Alpaidd.^[6][7] Oherwydd ei hamrywiaeth ieithyddol, mae'r Swistir yn cael ei hadnabod gan amrywiaeth o enwau brodorol: Schweiz (Almaeneg); Suisse (Ffrangeg); Svizzera (Eidaleg); a Svizra (Romansh). Ar ddarnau arian y Ffranc a stampiau, defnyddir yr enw Lladin, Confoederatio Helvetica - sy'n cael ei fyrhau'n aml i "Helvetia " - yn lle'r pedair iaith genedlaethol. Yn wlad ddatblygedig, mae gan y Swistir gyfoeth enwol uchaf fesul oedolyn^[8] a’r wythfed uchaf o gynnyrch mewnwladol crynswth y pen; fe'i hystyrir yn hafan dreth.^[9][10] Mae'n uchel hefyd ar restrau rhngwladol o ran datblygiad dynol. O ran ansawdd bywyd, mae dinasoedd fel Zürich, Genefa a Basel ymhlith yr uchaf yn y byd,^[11][12] ond yma hefyd y mae rhai o'r costau byw uchaf yn y byd.^[13][14]

1. ↑ https://www.bfs.admin.ch/bfs/fr/home/statistiques/population.gnpdetail.2023-0208.html. iaith y gwaith neu'r enw: Ffrangeg.
2. ↑ https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung.gnpdetail.2023-0208.html. iaith y gwaith neu'r enw: Almaeneg.
3. ↑ https://www.bfs.admin.ch/bfs/it/home/statistiche/popolazione.gnpdetail.2023-0208.html. iaith y gwaith neu'r enw: Eidaleg.
4. ↑ Swiss Constitutional Law. Kluwer Law International. 5 Awst 2005. t. 28. ISBN 978-90-411-2404-3.
5. ↑ Prof. Dr. Adrian Vatter (2014). Das politische System der Schweiz [The Political System of Switzerland]. Studienkurs Politikwissenschaft (yn Almaeneg). Baden-Baden: UTB Verlag. ISBN 978-3-8252-4011-0.
6. ↑ Zimmer, Oliver (12 Ionawr 2004). "In Search of Natural Identity: Alpine Landscape and the Reconstruction of the Swiss Nation". Comparative Studies in Society and History (London) 40 (4): 637–665. doi:10.1017/S0010417598001686.
7. ↑ Josef Lang (14 December 2015). "Die Alpen als Ideologie". Tages-Anzeiger (yn Almaeneg). Zürich, Switzerland. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 December 2015. Cyrchwyd 14 December 2015.
8. ↑ "Global wealth databook 2019" (PDF). Credit Suisse. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 23 Hydref 2019. Cyrchwyd 17 Mehefin 2020.
9. ↑ Subir Ghosh (9 Hydref 2010). "US is still by far the richest country, China fastest growing". Digital Journal. Canada. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2016. Cyrchwyd 14 December 2015.
10. ↑ Simon Bowers (19 Hydref 2011). "Franc's rise puts Swiss top of rich list". The Guardian. London, UK. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Ionawr 2016. Cyrchwyd 14 December 2015.
11. ↑ Bachmann, Helena (23 Mawrth 2018). "Looking for a better quality of life? Try these three Swiss cities". USA Today. Cyrchwyd 14 Ionawr 2021.
12. ↑ "These cities offer the best quality of life in the world, according to Deutsche Bank". CNBC. 20 Mai 2019. Cyrchwyd 14 Ionawr 2021.
13. ↑ "Coronavirus: Paris and Zurich become world's most expensive cities to live in because of COVID-19". Euronews. 18 Tachwedd 2020. Cyrchwyd 14 Ionawr 2021.
14. ↑ "2019 Global Competitiveness Report 4.0". Geneva, Switzerland: WEF. 8 Hydref 2019. Cyrchwyd 30 Mai 2020.